Quranda Dua
Ön Söz
Sizi yaratmış, bu dünyaya yerləşdirmiş, ağıl və bədən sahibi etmiş olan Allaha görəsən lazım olduğu qədər yaxınsınızmı? Ona ən son nə vaxt dua etdiniz? Allaha yalnız bəzi çətinlik və bəlalarla qarşılaşınca mı yalvarırsınız? Yoxsa Onu davamlı xatırlayırsınızmı? Dua etdiyinizdə Onun sizə çox yaxın olduğunu, sizin pıçıltıyla söylədiyiniz və ya içinizdən keçirdiyiniz hər sözü eşitdiyininin şüurundasınızmı? Onun bütün insanların və hər şeyin Yaradıcısı olduğunu, həyatdakı ən böyük dostunuzun və dayağınızın Allah olduğunu, hər şeyi əvvəlcə Rəbbimizdən diləməniz lazım olduğunu düşünürsünüzmü?
Verdiyiniz cavab nə olursa olsun, bu kitabı oxumaq sizə böyük fayda verəcək. Çünki bu kitab, Allahın qullarına nə qədər yaxın olduğunu, onlardan necə bir dua istədiyini, nəyin həqiqətən Onun istədiyi kimi bir dua olduğunu izah etmək üçün yazılmışdır. Duanın əhəmiyyəti Quranda, “… Sizin duanız olmasaydı Rəbbim sizə dəyər verərdimi?” (Furqan Surəsi, 77) ayəsiylə xəbər verilir. Allaha dua etməkdə, Ona yaxınlaşmaqda bir sərhəd yoxdur. Bu səbəbdən, hər kəs bu yolu öyrənməklə və ya təkrar etməklə əbədi həyatına fayda verər.
Dua, Allah ilə insanlar arasındakı bir əlaqə yoludur. Allah ilə əlaqə qurma ehtiyacı isə insanın fitrətində, yəni yaradılışında vardır. Möminlər üçün dua etmək, həyatlarının ayrılmaz və çox təbii bir parçası ikən, bir çoxları üçün dua ancaq böyük çətinliklər üz verincə, həyati təhlükələrlə qarşı-qarşıya qalınca xatırlanacaq bir ibadətdir. Əlbəttə ki, son söylədiyimiz dua formasını Allah məqbul qarşılamaya da bilər. Əsl xeyirli olan həm rahatlıqda, həm də çətinlikdə Allahdan kömək istəməkdir. Məhz bunun üçün də səmimi bir şəkildə Allaha dua edə bilmənin yolları Quranda ətraflı təsvir edilmişdir.
Quranda bir çox ayədə birbaşa ya da bilavasitə olaraq dua mövzusu iştirak etməkdədir. Sadəcə bu belə dua mövzusuna verilməsi lazım olan əhəmiyyətin bir göstəricisidir. Digər tərəfdən, dua ilə əlaqədar ayələr oxunduqca da, bunun nə dərəcədə həyati bir ibadət olduğu daha asan aydın olur.
Qurana görə dua
“Çağırmaq, səslənmək, istəmək, kömək tələb etmək» mənalarına gələn dua sözü Qurana görə «insanın bütün mənliyi ilə Allaha üz tutması» və ya «gücü məhdud və sonlu bir varlıq olan insanın məhdudiyyətsiz və sonsuz qüdrət qarşısında acizliyini qəbul edərək kömək diləməsi “şəklində ifadə olunur.
Allah inancı olan hər bir insanın müxtəlif formalarda dua etdiyi bir həqiqətdir. Ancaq insanların olduqca böyük bir qismi duanı təkcə çətinliyə düşəndə və sıxıntılı vaxtlarında, əllərindən gələn bütün ehtimallar yoxlanandan sonra Allahı xatırlamaq şəklində başa düşürlər. Bu insanlar üzərilərindəki çətinlik keçincə bir sonrakı darlıq və çətinlik anına qədər Allahı yaddan çıxarır və Ondan bir şey istəməyi ağıllarının ucundan belə keçirmirlər.
İnsanların digər bir qisminin düşüncəsində də son dərəcə səhv bir dua anlayışı hökm sürməkdədir. Bu insanlar üçün dua, kiçik yaşlardan etibarən ailənin yaşlı fərdləri tərəfindən öyrədilən, bəzi anlaşılmaz sözlərdir. İnsanların bu cür dualarında Allahın mövcudluğu, birliyi, böyüklüyü, qüdrəti, insanları həmişə görüb-eşitdiyi, dualara cavab verəcəyi elə də nəzərə alınmır. (Allahı tənzih edirik) əvvəlcədən əzbərlənən dua qəlibləri təkrar edilir. Halbuki, kitabımızın da mövzusu olan Allahın Quran vasitəsilə bəndələrinə bildirdiyi dua çox fərqlidir.
Qurana görə dua etmək Allaha çatmağın ən asan yoludur. İndi Allahın sifətlərini fikirləşək. O, insana şah damarından daha yaxın olan, hər şeyi bilən, eşidəndir … İnsanın ürəyindən keçirtdiyi bircə fikir də Allahdan gizli qalmaz. O halda səmimi olaraq Allahdan nə isə istəmək üçün insanın təkcə fikirləşməsi də kifayət edir. Budur, Allaha çatmaq bu qədər asandır.
İnsan qulluq şüurunda olduğu müddət ərzində Allah dərgahında dəyər qazana bilər. Buna görə insan Allaha üz tutmalı, səhvlərini Allaha etiraf etməli və təkcə Allahdan kömək istəməlidir. Bunun xaricində bir davranış tərzi Allaha qarşı təkəbbürlənməkdir ki, Quranda bunun cəzasının cəhənnəm əzabı olduğu bildirilir.
Günümüzün cəmiyyətlərində diqqət çəkən bir həqiqət, digər bir çox ibadət kimi duanın da tərk edilmiş bir ənənə olaraq nəzərdən keçirilməsidir. Əslində, bu fikrin formalaşmasının arxasında «Allahdan müstəqil, öz-özünə işləyən bir dünya» ola biləcəyi təlqini dayanır. (Allahı tənzih edirik) İnsanların böyük bir əksəriyyəti istər-istəməz yaşayışlarının başlanğıcından sonuna kimi bütün hadisələrin özlərinin və ətraflarındakı insanların nəzarətində cərəyan edən hadisələr olduğunu düşünürlər. Buna görə də ölümlə burun-buruna gəlmədən, yaxud çox böyük bir fəlakətlə qarşılaşmadan Allaha dua etmək ehtiyacı hiss etmirlər. Halbuki, bu böyük bir yanılmadır. Bu yanlışlıqda elə bir səviyyəyə çatanlar olur ki, onlar duanı sanki keçmiş dövrlərdən günümüzə qədər gəlib çatmış bir sehrbazlıq taktikası olduğuna inanırlar. Halbuki, dua həyatın hər sahəsinə məxsus olan bir ibadətdir.
Bütün insanlar duaya möhtacdır. Kasıb və çətin şəraitdə yaşayan bir adamın imkanlı bir şəxsə nisbətən duaya daha çox ehtiyacı olduğunu fikirləşmək, dua mövzusunu kökündən səhv başa düşməkdir. Maddi vəziyyəti yaxşı olan, həyatda bütün istədiklərini əldə etdiyini fikirləşən bir insanın duaya ehtiyacı olmadığını düşünmək son dərəcə səhvdir. Çünki bu vəziyyətdə dua etməyin yeganə səbəbinin dünyəvi arzuların həyata keçməsi olduğu anlaşıla bilər. Halbuki, möminlər həm dünya həyatları, həm də axirətləri üçün dua edirlər. Dua özü ilə birlikdə təvəkkülü də gətirir. Dua edən insan qarşısına çıxa biləcək çətin və ya asan hər cür vəziyyəti, bütün hadisələri kainatı Yaradanın və Hakimi olan Allahın təqdirinə həvalə edir. Bir problemi həll etmənin və ya qarşısını almanın bütün yollarının kainatdakı bütün qüdrətin sahibi olan Allaha əsaslandığını bilmək, bütün işləri ona həvalə etmək və yalnız ona dua etmək, mömin üçün bir fərahlıq və güvən qaynağıdır.
Quranda Dua Necə İzah Edilir?
Ən son nə vaxt dua etdiyinizi düşündünüzmü? .. Bu suala müxtəlif cavablar verilə bilər, amma ortaq nöqtə hər kəsin bir şəkildə dua etdiyi olacaq. İnsanlar, əlbəttə, hər yerdə, hər mühitdə, istədikləri hər şey üçün Rəbbimiz olan Allaha dua edə bilərlər. Allah iman edənlərin hər mühitdə dua edə biləcəklərini, Özünü zikr edə biləcəklərinə aşağıdakı ayələrlə diqqət çəkmişdir:
Onlar, ayaq üstə olanda da, oturanda da, uzananda da Allahı xatırlar, göylərin və yerin yaradılması haqqında düşünər. (Və deyərlər ki :) “Ey Rəbbimiz, Sən bunu boşuna yaratmadın. Sən çox Ucasan, bizi atəşin əzabından qoru.” “Ey Rəbbimiz, şübhəsiz Sən atəşə atdığın şəxsi, artıq onu rüsvay edərsən zalımların köməkçiləri olmaz.” “Ey Rəbbimiz, biz:” Rəbbinizə iman gətirin! “deyə imana tərəf çağıran bir kimsənin çağırışını eşidib Sənə iman gətirdik. Ey Rəbbimiz, bizim günahlarımızı bağışla, təqsirlərimizdən keç və bizi də yaxşılıq edənlərlə birlikdə öldür.” “Ey Rəbbimiz, elçilərinə vəd etdiklərini bizə ver, qiyamət günündə bizi rüsvay etmə. Həqiqətən, Sən vədindən üz çevirməzsən.” Rəbbi onlara (dualarını qəbul edərək) cavab verdi: “Şübhəsiz ki, Mən, kişi olsun, qadın olsun, Mən heç birinizin əməlini puça çıxarmaram …” (Ali İmran Surəsi, 191-195)
Bununla yanaşı duanın, ən gözəl, ən məqbul şəkli vardır ki, Quranda bunlar təfsilatıyla izah edilmişdir.
Yüksək olmayan bir səslə, tək başına, için-için dua
Çox çarəsiz və çətinlik içərisində qaldığınız, Allaha dua etmək ehtiyacı hiss etdiyiniz bir anda dua etmək üçün necə bir mühiti seçim etdiyinizi xatırlayırsınızmı? Heç şübhəsiz gecə yastığa başınızı qoyduğunuzda yaxud çox səssiz və gurultusuz, Allahla baş-başa ola biləcəyinizi hiss etdiyiniz bir mühitdə dua etməyi üstün tutmusunuz.
İbadətlər əsnasında mənəvi sıxlıq ən çox tək başına, kimsənin bilmədiyi zamanlarda, tam bir konsentrasiyasının yarana bildiyi sırada yaşanar. Ehtiyacları, səhvlər və yaxud əksiklikləri mövzusunda Allaha dua etmə ehtiyacı olan insan, tək başına və için-için dua etməyi seçər. Buna gözəl bir nümunə də Hz. Zəkəriyya (ə.s)-ın duasıdır. Quranda, onun Allahdan nəslini davam etdirəcək bir varis istəyərkən gizlicə dua etdiyinə işarə edilir:
Bir zaman o, Rəbbinə gizlicə dua edib yalvardığı zaman belə demişdi: “Ey Rəbbim, artıq sümüklərim zəifləmiş, başımda ağappaq ağarmışdır. Ey Rəbbim sənə dua etməklə heç vaxt naümid olmamışam.” (Məryəm Surəsi, 3-4)
Duanın tərifi üçün “gücü məhdud və sonlu bir varlığın, gücü sərhədsiz bir qüdrət qarşısında acizliyini ortaya qoyaraq kömək diləməsidir” demişdik. Buna görə dua, həqiqətən Allaha qarşı acizlik və yoxsulluq hiss edilərək edilməlidir. Lakin, əlbəttə ki, bu bəzi süni hərəkətlərlə, qəlibçi və təqlidçi düşüncə quruluşuyla edilə bilməz. Onsuz da həqiqi mənada səmimi olan, acizliyini hiss edən insan təbii olaraq bunu yaşayacaq. Quranda, möminlərə bu şəkildə dua etmələri tövsiyə edilir:
Rəbbinizə yalvara-yalvara və için-için dua edin. Şübhəsiz ki, O, həddi aşanları sevməz. (Əraf Surəsi, 55)
Rəbbini səhər axşam, yüksək olmayan bir səslə, öz-özünə, ürpərtiylə, yalvara-yalvara və için-için zikr et. Qafillərdən olma. Həqiqətən, sənin Rəbbinin yanında olanlar Ona ibadət etməyi özlərinə ar bilməzlər … “(Əraf surəsi, 205-206)
Quranda, duanın tək olan zaman, yalvararaq və için-için edilməsinə diqqət çəkilir. Bu səbəbdən, duanın harada edildiyi, dua əsnasında təşkil edilən “mərasim” in böyüklüyü, iştirakın çox olması və dua edən şəxsin səsinin çox çıxması ölçü deyil.
Əvvəlcə bilinməlidir ki, duadakı yüksək səs tonları duanın Allaha çatmasını və ya Allahın duaya razılığını asanlaşdırmaz. Dua etdiyimiz Rəbbimiz, içimizdən keçirdiyimiz düşüncələri bilən, hər şeydən xəbərdar olan və bizə şah damarımızdan daha yaxın olandır. (Qaf Surəsi, 16) Bizə bu qədər yaxın olan Allaha dua edərkən səsimizi gərəksiz yerə yüksəltməmizin bir mənası yoxdur. Adam içindən dua edə biləcəyi kimi, ancaq özünün eşidə biləcəyi bir tonla da dua edə bilər. Quranda istər ibadət əsnasında, istərsə də həyatın hər anında səs tonunun uyğun tutulması lazım olduğu insanlara aşağıdakı ayələrdə belə bildirilir:
Yerişində orta bir yol tut, səsindən də (yüksək pərdələri) əksilt. Çünki, ən çirkin səs uzunqulaq səsidir. (Loğman Surəsi, 19)
De ki: “Allah, deyə çağırın, ‘Rəhman’ deyə çağırın, nə ilə çağırsanız; sonunda ən gözəl adlar Onundur.” Namaz qılarkən səsini nə çox qaldır, nə də çox alçalt, bu ikisi arasında (orta) bir yol tut. (İsra Surəsi, 110)
Görüldüyü kimi Quranda təsvir edilən ibadət şəkli nümayişdən uzaqdır. Başqaları görsün və ya eşitsin deyə edilməz, yalnız Allaha qarşı olan vəzifənin layiqincə yerinə yetirilməsi məqsədini daşıyar. Quranda bunun üzərində əhəmiyyətlə dayanılır. Dua ilə əlaqədar ayələrdə dəfələrlə “dini Allaha məxsus edərək dua etmək” dən bəhs edilir. Bunun mənası, dinin, yəni ibadətin yalnız Allah üçün edilməsi, Ondan başqalarının razılığının qətiliklə axtarılmamasıdır. Ayələrdə belə buyurulmaqdadır:
Əbədi (həmişə diri) olan ancaq Odur. Ondan başqa heç bir tanrı yoxdur. (Allaha) dini yalnız Ona məxsus edərək (heç bir şərik qoşmadan) ibadət edin! Aləmlərin Rəbbi olan Allaha həmd olsun!. (Mömin Surəsi, 65)
Elə isə, dini yalnız Ona məxsus edərək, Allaha dua (ibadət) edin; kafirlərin xoşuna gəlməsə də. (Mömin Surəsi, 14)
De ki: “Rəbbim ədalətli olmağı əmr etdi. Hər məscid yanında (səcdə yerində) üzünüzü (Ona) tutun və dini yalnız Ona məxsus edərək Ona dua edin.” Başlanğıcda sizi yaratdığı “kimi dönəcəksiniz.” (Əraf Surəsi, 29)
Din yalnız Allahındır. İbadətlərin hamısı yalnız Onun razılığını qazanmaq məqsədiylə edilər. Bunun yeganə yolu da Onun istədiyi və təsvir etdiyi kimi etməkdir. Duasını, ya da 5 vaxt namaz, oruc, zəkat kimi başqa hər hansı bir ibadətini Allaha məxsus edənlər, yəni ətraflarındakı insanlara “təqva” görünmək narahatlığında olanlar böyük bir dəlalət içindədirlər. Allah Quranda onlardan belə bəhs edir:
Namaz qılanların vay halına, Ki, onlar namazlarında səhlənkardırlar, Onlar göstəriş etməkdədirlər, (Maun surəsi, 4-6)
Allahın varlığını hiss edərək dua
Duanın ən əhəmiyyətli ünsürlərindən biri Allaha olan qəti imandır. İnsan çarəsiz qaldığı vəziyyətlərdə Allahın varlığını və özünə yalnız Onun kömək edəcəyini şübhəsiz bilir. Ancaq insanın rahat zamanlarında da Allahın varlığını və gücünün böyüklüyünü hiss edərək dua etməsi lazımdır. Əslində insan yalnız dua əsnasında deyil, gündəlik həyatının hər anında bu şüurda olmalıdır.
Hər an Allahın varlığını və yaxınlığını hiss edərək dua etməlidir. Çünki ancaq Allahın varlığının fərqində olan insan duanın mənasını və əhəmiyyətini qavrayar. Duanın xüsusiyyəti, Allah ilə qulu arasında xüsusi və isti bir əlaqə qurmasıdır. İnsan bütün çətinliklərini və istəklərini Allaha açar, Ona yalvarar və Allah qulunun istəyinə razılıq edər, duasını qarşılıqsız buraxmaz.
Daha əvvəl də ifadə etdiyimiz kimi, Quranda dua heç bir şəkli qəlibə salınmaz. “Allahı ayaq üstə, oturarkən və yan yatarkən zikr edin” (Nisa Surəsi, 103) ayəsi, insanın hər vəziyyətdə və hər şərtdə Allahı xatırlayıb Ona dua edə biləcəyini göstərər. Əhəmiyyətli olan şəkil deyil, dua edən adamın səmimiyyət və təslimiyyətidir.
Bunun əksinə olan bir anlayış isə, duanı həqiqi mənasından çıxarar və bir növ cadu və ya tilsim kimi görülməsinə gətirib çıxarar. Bəzi cahil insanların öz-özlərinə çıxardıqları ağaclara parça bağlama, suya üfləmə kimi batil inanclar bunun bir göstəricisidir. Diqqət yetirilsə, bu cür tətbiqlərin təməl xüsusiyyəti, bunları tətbiq edən kəslərin Quranın məntiqindən uzaq olmalarıdır. Birbaşa Allaha yönəlib istəklərini Ondan istəməkdənsə, bəzi batil mərasim və ya simvollar yaratmaqda, duanı da bunlar vasitəsilə edirlər. Kimə dua etdiklərinin, kimə yalvardıqlarının isə çox fərqində deyildirlər. Dua üçün istifadə etdikləri cisimlərdə bir növ “kəramət” olduğunu zənn edirlər, amma soruşulsa bunun nə demək olduğunu təsvir edə bilməzlər. Türbə ziyarətləri ilə məqsədlərini azaraq bu türbələrdə yatan insanlara dua edənlər, onlardan mədət umanlar da eyni batil və pozğun inanca sahibdirlər
Mömin isə “Rəbbinin adını zikr et və hər şeyi buraxıb Ona tərəf yönəl” (Müzəmmil surəsi, 8) əmrinə əməl edər, bütün bu batil inanclardan uzaq olaraq yalnız və yalnız Allaha yönələr, Onun hüzurunda boyun əyər və Rəbbimizə yalvarar .
Allaha Səmimi Münasibətlə Dua Etmək
ADNAN OKTAR: … Dua edərkən ən çox Allahla səmimi olaraq dua edilməsi lazımdır, yəni Allaha səmimi iman edilməsi, Allahdan qəlbən, səmimi olaraq qorxulması, Allahın şanını və qədrini, böyüklüyünü, gücünü səmimi olaraq bilməyi ürəyimizə həkk etməsi üçün Allaha dua edəcəyik. Yəni Allah qəlbən,ürəkdən sevilər, şəxs Allahı ürəkdən, qəlbən anlaya bilsə, Allahın varlığında ərisə, yəni Allaha özünü tam təslim etsə mükəmməl bir güc qazanmış olar. Ondan sonra hər şey çox asandır. Hər şeyin başı Allah qorxusu, Allah sevgisidir, Allaha dərin imandır. İndi “bir yaradan var” demək ayrıdır, bir də insanların bilməyəcəyi dərin bir əlaqəylə beynin gücünün üst sərhədlərində Allahla əlaqəyə keçmək vardır. Ən məqbul olan budur, ürəkdən istənilsə Allah bunu nəsib edər. Allaha qarşı uzaq olana da, Allah mənən uzaq olar. Allaha çox yaxın olana da, Allah mənən yaxın olar. Məsələn, mən hal-hazırda danışıram, məni danışdıran Allahdır. İnsan, mən özümdən danışıram deyə bilməz. Məsələn, ağlıma bir mövzu gəlməsi, bir bənzətməni də Allah etdirər. Hər sözü, hər şeyi Allah etdirər. Müsəlman üçün hər şeyi Allaha aid olaraq görmək çox əhəmiyyətlidir. Yəni “mən etdim ‘ demək, düşünmək Allahın bəyənməyəcəyi bir davranışdır. Bunun xaricində mömin”yaxşı olum, gözəl olum, doğru olum, sağlam olum” deyə dua edə bilər, amma bu mövzu həll olmadıqdan sonra … yəni ən əhəmiyyətli mövzu budur. Əvvəl bunun həll olması lazımdır. Onun üçün dərin imanlı insanlar bir az əhəmiyyətsiz bir şeymiş kimi görürlər. Hər hansı bir imanla yaxud orta bir imanla davam etmək istəyirlər. Halbuki, Allahdan olduqca çox dərin iman istəmək lazımdır. Bunun üçün gecə-gündüz yalvarmaq lazım, çünki insan beyninin mükəmməl bir aydınlaşma gücü vardır. Böyük anlayış gücü vardır. İnsanların tələskənliyi, bir də köhnə vərdişləri, uşaqlığından qalan iman anlayışından ötəri uşaqlığındakı kimi qalmaq istəyər. Bu bir iman zəifliyidir. Orada insan özünə çox əsəbləşəcək elə deyilmi? Buğz edəcək və onu mütləq yıxmağa çalışacaq. Məsələn, bir şey qarşısında üzülürsə, qorxursa müəyyən ki, bir iman zəifliyi vardır. Çünki insan əgər iman sahibidirsə normalda nə kədərlənməlidir, nə də qorxmalıdır. Demək ki, o zaman ruhunu boş buraxacaq və güclü bir imanla iman etdiyində həm təvəkkülü olar və rahatlayar, həm gərəksiz kədərlənmədən xilas olar, əsəbləşmələri aradan qalxar. Əsəbləşməmək, kədərlənməmək, qorxmamaq, həsəd etməmək, o insanın imanının güclənməsi deməkdir, elə deyilmi? Bunlar imanın ölçüsüdür. Bunların meydana gəlməsi vəziyyətində insan deməlidir ki : “Allaha çox şükür demək ki, imanım inşaAllah güclənir”. (Hörmətli Adnan Oktarın Kanal 35 və TV Kayseri Reportajı – 22 Noyabr 2009)
Qorxu ilə ümid arasında dua
Quranda Allahın “… mərhəmətlilərin ən mərhəmətlisi …” (Ənbiya Surəsi, 83) olduğu ifadə edilir. Yenə də Quranda səhv edənin Allahdan bağışlanma diləməsi vəziyyətində heç bir günah ayrı-seçkiliyi edilmədən bağışlanacağı deyilir. (Nisa Surəsi, 110) Bu səbəblə insanların dualarında Allahın “əsirgəyən və bağışlayan” sifətlərini düşünmələri, ümid içində dua etmələri lazımdır. İnsanın etdiyi səhv və buna görə duyduğu vicdan əzabı nə qədər böyük olsa da, Allahın bağışlayıcılığına ümid kəsməsi səbəb deyil. Bununla paralel olaraq insanın səhv etməkdən və günah işləməkdən ötəri içinə girdiyi ruh halı, onun ümid içində dua etməsinə mane olmamalıdır. Çünki Quranda yalnız kafirlərin Allahın rəhmətindən ümid kəsəcəyi deyilir:
“… Allahın mərhəmətindən ümidinizi kəsməyin. Çünki kafirlər birliyindən başqası Allahın rəhmətindən ümidini kəsməz.” (Yusuf surəsi, 87)
Digər tərəfdən kimsənin mütləq cənnətə layiq olma kimi bir zəmanəti yoxdur. Necə ki, Allah Quranda “Şübhəsiz ki, Rəbbinin əzabından əmin oluna bilməz” (Məaric Surəsi, 28) ayəsiylə bu həqiqətə qarşı insanları xəbərdar etmişdir. Bu səbəblə də hər kəs Allahdan gücünün çatdığı qədər qorxmaq məcburiyyətindədir. Elə isə imtahan üçün dünyada olan insanın hər zaman üçün azması, dəlalətə düşməsi, şeytanın oyununa gəlib Allahın yolundan dönməsi ehtimal oluna bilər. Bu mövzuda heç kimin bir zəmanəti yoxdur. Bu səbəblə, insan duasında bir tərəfdən Allahın rəhmətini ümid edərkən, bir tərəfdən də Onun razılığını itirməkdən qorxmalıdır.
Necə ki, həqiqi bir mömini başqa insanlardan ayıran ən əhəmiyyətli xüsusiyyətlərdən biri Allah qorxusudur. Çünki inanmayan bir insana görə cəhənnəmin varlığı məchuldur. Mömin isə cəhənnəm təhlükəsinin fərqindədir. Axirət gününə şübhəsiz inandığı üçün ən böyük qorxunu yaşayır. Yalnız inanan və Allaha qarşı təkəbbürlükdən qaçan adam bu qorxu ilə hərəkət edər. Əzabın həqiqətindən və şiddətindən əmindir. Bu əzabla qarşılaşmamaq üçün dünya həyatında risk sayılan heç bir şeyə yaxınlaşmaz. Axirətdəki o çətin əzabdan uzaqlaşmağı və sonsuz gözəlliklə qarşılanacağı cənnətə layiq olmağı istəyər. Möminin axirət əzabından qorxusu duasında da əks olunur.
Elə buna görə, Quranda qorxu və ümid anlayışları birlikdə istifadə edilmişdir. Əgər insan duasında cəhənnəm qorxusunu hiss etmirsə, bunun təməlində Allah qorxusunun əksikliyi yatmaqdadır və ortada mütləq bir təfəkkür, yəni düşünüb anlama əksikliyi vardır. İnsan cənnəti qazanmaq üçün nə qədər istəkli bir şəkildə dua edirsə, cəhənnəmdən xilas olmaq üçün də o qədər istəkli bir şəkildə dua etməlidir. Yəni cəhənnəmdən qorxub, cənnətə qovuşmağı ümid etməlidir. Bu ruh halını ifadə edən ayələrdən ikisi belədir:
“Yer üzü (Peyğəmbərin gəlməsi sayəsində iman və ədalətlə) düzəldikdən sonra, orada fəsad törətməyin. Ona (Allaha) həm qorxu, həm də ümidlə dua edin. Həqiqətən, Allahın mərhəməti yaxşılıq edənlərə çox yaxındır! (Əraf Surəsi, 56)
“Onların yanları (gecə namazına qalxmaq üçün) yataqlarından qalxar. Rəbbinə qorxu və ümidlə dua edər və onlara verdiyimiz ruzidən Allah yolunda xərcləyirlər.” (Səcdə Surəsi, 16)
Göründüyü kimi qorxu və ümid, Quranda nəzərdə tutulan duanı meydana gətirən iki təməl hissdir. Quran diqqətlə araşdırıldığında onsuz da bütün ibadətlərdə və həyatın hər anında bu iki hissin həyati əhəmiyyət daşıdığı asanlıqla fərq edilə bilər.
Unudulmamalıdır ki, dua Allaha qarşı həm böyük bir vəzifə, həm də bizim əbədi həyatımızı qurtaracaq bir vəsilədir. Çünki Quranda Allaha dua etməyənlərin sonunun əbədi cəhənnəm əzabı olduğu xəbər verilir.
“Rəbbiniz dedi ki:” Mənə dua edin sizə razılıq edim. Həqiqətən, Mənə ibadət etməkdən böyüklənənlər, cəhənnəmə boyun bükmüş kəslər olaraq girəcəklər. “(Mömin Surəsi, 60)
Allahın sifətlərini xatırlayaraq dua etmək
Allahın adları, bizə Onun xüsusiyyətlərini tanıdır. Məsələn, Allah Rəhmandır, yəni rəhm edəndir; Rəbbdir, yəni öyrədən və yol göstərəndir; Hakimdir, yəni hökm verən, hər şeyə hakim olandır; Rəzzaqdır, yəni ruzi verəndir … Bu adlar Allahı tanıtdığı üçün, insan bunlarla Rəbbimizə səslənərək Onun böyüklüyünü, yaxınlığını, gücünü və rəhmətini daha yaxşı qavrayar. Allahdan ruzi istəyən bir adamın Onun Rəzzaq adını xatırlayaraq dua etməsi, əlbəttə ki, duasının mənasına uyğun olacaqdır. Necə ki, Quranda da, Allaha Onun fərqli adları ilə dua edilə biləcəyi xəbər verilir:
“De ki:” Allah, deyə çağırın, ‘Rəhman’ deyə çağırın, nə ilə çağırsanız; sonunda ən gözəl adlar Onundur. “Namaz qılarkən səsini nə çox qaldır, nə də çox alçalt, bu ikisi arasında (orta) bir yol tut.” (İsra Surəsi, 110)
“Adların ən gözəli Allahındır. Elə isə Ona bunlarla dua edin. Onun adları barəsində haqdan (və inkara) azanları tərk edin. Onlar etdikləri əməllərin cəzasını alacaqlar.” (Əraf surəsi, 180)
Allahın sifətlərini bilən insan səhvlərini Allahdan gizləməyə çalışmaz. Çünki gizləsə də, üzə çıxarsa da Allahın hər şeyi bildiyinin fərqində olur. Səhvlərini gizləməyin özünə zərərdən başqa bir şey qazandırmayacağını bilən mömin hər cürə əksiklik və səhvlərindən ötəri Allahdan bağışlanma diləyər. Necə ki, Hz. İbrahim (ə.s)-ın bir duası bu şəkildə başlayır:
“Ey Rəbbimiz, şübhəsiz Sən, bizim nəyi gizli saxladığımızı və nəyi aşkara çıxartdığımızı bilirsən. Yerdə və göydə heç bir şey Allahdan gizli qalmaz.” (İbrahim Surəsi, 38)
Mömin, istəkləri nə qədər böyük olsa da hər şeyin Allahın idarəsində olduğunu, Allah istəsə ən qeyri-mümkün kimi görünən bir şeyin Onun “Ol” deməsi ilə reallaşacağının fərqindədir. Buna görə də, Allahın nemətlərinə çatmaq üçün heç bir şeyi keçilməz bir əngəl olaraq görməz. Əksinə, hər cür çətinliyi və maneəni duası ilə keçər.
Duanın, istək və ehtiyaclarımızı Allaha eşitdirməkdən başqa, Allahı xatırlamağın və ucaltmağın bir yolu olduğunu söyləmişdik. Quranda xüsusilə peyğəmbər dualarında Rəbbimiz sifətləri ilə birlikdə ucaldılır. Aşağıdakı bir neçə nümunə bunu görmək üçün kifayətdir:
“(Süleyman) Rəbbim, məni bağışla və məndən sonra heç kimə nəsib olmayan bir mülkü mənə hədiyyə et. Həqiqətən, Sən Bəxşedənsən. (Sad surəsi, 35)
“Ey Rəbbimiz, bizi doğru yola yönəltdikdən sonra qəlbimizi sapdırma və Qatından bizə bir rəhmət bağışla. Həqiqətən, Sən Bəxşedənsən.” (Ali İmran Surəsi, 8)
(Musa) dedi: “Ey Rəbbim, məni və qardaşımı bağışla, bizi Öz mərhəmətinə qovuşdur. Sən rəhm edənlərin ən rəhmlisisən!”. (Əraf Surəsi, 151)
“Zəkəriyya Rəbbinə dua edərək dedi:” Ey Rəbbim mənə Öz dərgahından pak bir övlad bəxş et. Həqiqətən Sən duaları eşidənsən ‘dedi. ” (Ali İmran Surəsi, 38)
Duada qəlibləşmiş ifadələrdən qaçınmaq
Dua deyildikdə ağıla insanın Allahı zikr etməsi, Allaha qüsurlarını etiraf etməsi, özünün və möminlərin ehtiyaclarını eşitdirməsi gəlir. Bunun üçün isə duada Allaha qarşı səmimi bir üslubun yaşanması lazımdır.
Duada şablon və qəlibləşmiş ifadələrin tez-tez təkrarlanmasının tək səbəbi duanın səmimi bir ibadətdən çıxıb bir növ vərdiş və ya ənənə halına gəlmiş olmasıdır. Allahın əzəmətini hiss edən, Onun əzabından qorxan və razılığını qazanmağı istəyən insan, ürəyindən gələn səmimi və dürüst ifadələrlə Ona yönələr. Eyni şəkildə özünü Allaha təslim etmiş, dost və yardımçı kimi Onu mənimsəmiş olan insan, hər cür çətinliyini və dərdini Ona açar. “… Mən dərd-qəmimi yalnız Allaha açıb söyləyirəm …” (Yusuf Surəsi, 86) deyən Hz. Yaqub (ə.s) kimi ruhundakı bütün çətinliklərini və tələblərini Ona söyləyir, hər cür kömək və xeyiri Ondan diləyir.
Dua edən insan bu cür bir səmimiyyət içərisində deyilsə və duanı yalnız yerinə yetirilməsi lazım olan bir rəsmiyyət və ya razılıq edilib edilməyəcəyi müəyyən olmayan bir tilsim olaraq görürsə, təbii olaraq qəlibləşmiş ifadələr işlədir. Nə demək olduğunu heç anlamadığı və ya üzərində heç düşünmədiyi bəzi bəzəkli cümlələri sıralayaraq özünə görə bir dua edəcək. Bunun Quranda təsvir edilən dua olmadığı isə çox açıqdır.
Halbuki, dua insanın Allah ilə səmimi bir bağlantısıdır. Hər insanın içində olduğu problemlər, istəkləri, arzuları, ruh halı bir-birindən çox fərqlidir. Dua əsnasında əhəmiyyətli olan sözlər deyil, qulun o ankı ruh halıdır.
Quranda nümunə olaraq göstərilən dualar, peyğəmbərlər və möminlərin ruh hallarını əks etdirən çox səmimi və qəlbən Allaha yönəlmələridir.
Duada tələskən davranmaqdan qaçınmaq
İnsan fitrəti tələskən bir varlıqdır. Yaradılışındakı bu tələskənlik ön plana çıxdığı zamanlarda da, hərəkətlərinin nəticəsini düşünmədən davranır. Buna görə Quranda, “İnsan tələsən (hövsələsiz) yaradılmışdır. Ayələrimi sizə göstərəcəyəm. Tələsməyin!” (Ənbiya Surəsi, 37) şəklində bildirilir. Bu tələskənlik ümumiyyətlə dünya nemətlərinin əldə edilməsi mövzusunda ön plana çıxar.
İnsan cənnətə və Allahın nemətlərinə qarşı böyük bir istək duyar. Bu nemətlərin bənzərlərinin dünyada da yaradılmış olmasının səbəblərindən biri, cənnətin xüsusiyyətlərini bir az daha yaxşı qavranmasını, cənnətə duyulan istəyin artmasını təmin etməkdir. Halbuki, insan həm bu nemətlərə duyduğu istəkdən, həm də tələskən, hövsələsiz olduğundan ötəri nəfsinin arzu etdiklərinin dərhal reallaşmasını istər. İnsanın bu tələskənliyi zaman-zaman dualarına da əks oluna bilər. Dua etdiyi zaman dərhal duasına qarşılıq verilməsini istəyir. Duasına qarşılıq alması bir az gecikirsə “dua da edirəm, ancaq qəbul edilmir” şəklində çox səhv bir məzəmmət edə bilər. Səbirsizlik, zamanla ümidsizliyə, hətta duanın tərk edilməsinə qədər gedər.
Halbuki, mömin bilir ki, özü üçün nəyin xeyirli olduğunu ən yaxşı bilən Allahdır. “… Olar ki xoşunuza getməyən bir şey sizin üçün xeyirlidir və olar ki, sevdiyiniz şey də sizin üçün bir şərdir. Allah bilir, siz bilməzsiniz” (Bəqərə Surəsi, 216) ayəsi insana bunu xəbər verir. Bu səbəblə, insan Allahdan bir şeyi istədiyində təqdiri Ona buraxmalı, Ondan hər şərtdə razı olmuş bir şəkildə səbirlə gözləməlidir. Bəlkə dua edərək tələb etdiyi şey özünə bir fayda verməyəcək, o səbəblə Allah bunu özünə vermir. Bəlkə də o xeyirə çatması üçün müəyyən bir yetkinliyə qovuşması, bunun üçün də bir müddət öyrədilməsi lazımdır. Bəlkə Allah özünə daha da xeyirli bir başqa nemət verəcək, amma səbrini və sədaqətini sınayır. Bütün bunlar dua edən insanın, duasında səbirli və qərarlı olması, Allahın rəhmətindən əsla ümid kəsməməsi lazım olduğunu göstərir. Necə ki, Quranda, duada səbirli olmağa xüsusilə diqqət çəkilir:
“Səbir və namazla kömək diləyin. Bu şübhəsiz, huşu duyanların xaricindəkilər üçün ağır bir yükdür.” (Bəqərə Surəsi, 45)
Quranda dua edərkən qərarlı olmaq tövsiyə edilmişdir. Dua bir ibadətdir və duada səbirli olmaq dua etmək baxımından əhəmiyyətlidir. Səbirlə dua etmək duada edilən istəklərə olan ehtiyacın, bu mövzudakı çətinliyin, daha əhəmiyyətlisi Allaha olan yaxınlığın artdığının göstəricisidir. Duada səbir göstərmək mömini yetkinləşdirər, ona güclü bir iradə və xarakter qazandırar. Duada səbir göstərən mömin, duasının qarşılığını, istədiyi şeylərin çoxundan daha qiymətli olan, dərin bir mənəvi hal qazanaraq alır.
Peyğəmbərlərin çoxu Allaha olan tələblərini bəzən illər boyu heç dayanmadan duayla ifadə etmişlər, Allah isə onlara istədiklərini bəzən illər sonra vermişdir. Hz. Yaqub (ə.s)-ın oğlu Hz. Yusuf (ə.s)-a qovuşması, Hz. Yusuf (ə.s)-ın illər boyu qaldığı zindandan xilas olaraq güc və iqtidar sahibi olması, Hz. Əyyubun şeytanın özünə etdiyi əzabdan xilas olması, bunların hamısı böyük səbir nümunələridir.
Allah bu saleh qullarının dualarının qarşılığını müəyyən bir müddət dayandıraraq onlara xeyir diləmiş, onları bu sayədə yetkinləşdirmiş, öyrətmiş, sədaqət və ixlaslarını gücləndirmiş, onları cənnətdə yüksək mövqelərə layiq qullar halına gətirmişdir.
Bu səbəblə, etdiyi bir duanın qarşılığını görmək üçün tələskən davranmaq əsla və əsla bir möminə yaraşmaz. Möminin yeganə vəzifəsi Rəbbimizə qul olması və Onun özü üçün təyin etdiyi qədərə razılıq göstərməsidir. Bunun üçün saleh bir mömin duasını bu qulluq vəzifəsinin bir hissəsi kimi etməlidir.
“Dua Edərkən Səmimi Olmaq Çox Əhəmiyyətlidir”
APARICI: Müəllimim, mən dua ilə əlaqədar bir şey soruşmaq istəyirəm. Sizcə duada məntiq olarmı? Bir nümunə vermək istəyirəm. Mən dua edərkən, “Allahım xeyirlisi nədir o olsun” deyirəm, bu əslində Allaha olan təslimiyyətimi göstərər. Amma başqa bir yoldaşım da “Xeyirlisi ilə olsun” deyər. Həm olsun, həm də xeyirli olsun mənim üçün. Burada səmimiyyəti zədələyici bir nöqtə vardırmı sizcə? Duada məntiq olarmı?
ADNAN OKTAR: İçindən gəldiyi kimi söyləmək lazımdır. Məsələn, “Mənə sağlamlıq, səhhət ver” deyər. İnsan bunu birbaşa deyə bilər. Məsələn, “Məndən bu xəstəliyi apar” deyər, Allahdan istəyər. Amma getmirsə, Allaha giley edilməz. Onda xeyir vardır. Fərz edək, ağır xəstə, vəfat edəcək biri: “Ya Rəbbi, mənə uzun ömür ver” deyir. Ancaq ölsə cənnətə gedəcək, bəlkə bir az daha yaşasan küfrə girib cəhənnəmə gedəcəksən?. Cənabı Allah canını alır, birbaşa cənnətə gedirsən. Əlhəmdülillah. Dua edərkən qəlbən, səmimi olmaq çox əhəmiyyətlidir. Məsələn, Hz. Musa (ə.s) gəlir Fironun qarşısında ağacların altına, yaşıllığa uzanır. “Ya Rəbbi” deyir, “Verəcəyin hər xeyirə möhtacam” deyir, əslində fikrindən, ürəyindən bir şey keçir, amma xeyirlisi nədirsə o olsun deyir. Allah tam istədiyi kimi hadisələri inkişaf etdirir inşaAllah. Amma bəzən bir şey olmadan əvvəl Allah insana dua etdirər, onsuz da o olacaq . Ona ürəyində hiss etdirər, dua etdirər və hadisə olar. Mən, məsələn, lisey illərindəykən İslam əxlaqının dünyaya hakim olmamasını dəhşət verici bir hadisə olaraq gördüm. Küfr hakimiyyəti, massonluğun hakimiyyəti, Darvinizmin hakimiyyəti və müsəlmanların da bu dərəcədə əzilmiş olması mənə pis təsir edirdi. Məsələn, mən çox yaxşı xatırlayıram. O dövrdə lisey illərində İslamın dünyaya hakim olması üçün çox səmimi, ürəkdən dua edirdim. Sonra “Ya Rəbbi! Mənə çox rahat edə biləcəyim, dağıdıcı və çox təsir edici bir bilgi ver, bütün mövzuları həll etsin, mənə belə bir məlumat ver” deyə dua etdim. O dövrdə maddənin həqiqətinə fikir verdim, yəni maddənin beynimdə olduğunu, beynimdə meydana gəldiyinə fikir verdim. Yəni xaricdə maddə var, amma əsliylə deyil görüntüsüylə təmasda olduğumu fərq etdim. (ADNAN OKTARIN KANAL 35 VE KANAL Avropadakı CANLI REPORTAJI – 21 Fevral 2010)
Duanın mövzusu yalnız dünyəvi nemətlər deyildir
Dua edərkən dünya həyatımız üçün də nələrsə istəməliyik, yoxsa “dünyadan keçib” də yalnız axirət həyatına mı yönəlməliyik?
Allah səmimi möminlər üçün hər ikisini də xeyirli görmüşdür. Əlbəttə ki, dünya həyatı sona çatacaq olan çox qısa bir həyatdır. Hər nemətin, adamı Allaha yaxınlaşdırma və şükrə vəsilə olma ehtimalı vardır. Bir nemətə baxılaraq cənnət təfəkkür edilə bilər, Allahın sifətləri xatırlana bilər, Allahın şanı ucaldıla bilər. Elə bu səbəbdən ötəri Allah möminlərə həm dünya həyatları, həm də axirət həyatları üçün dua etmələrini nəsihət edir. Yalnız dünya həyatının keçici bəzəyinə yönəlib axirəti unutmamaları üçün də onları xəbərdar edir. Ayələrdə belə buyurulur:
“… İnsanların eləsi vardır ki:” Ey Rəbbimiz, bizə dünyada ver! “deyər; onun axirətdəheç bir payı yoxdur. Onlardan eləsi də vardır ki:” Ey Rəbbimiz, bizə dünyada da yaxşılıq ver, axirətdə də yaxşılıq (ver) və bizi odun əzabından qoru! ” deyər. Belələri üçün qazandıqları əməllərə görə bir pay vardır. Allah haqq-hesab çəkəndir. ” (Bəqərə Surəsi, 200-202)
İnsan öz dünyasına aid şeylər üçün istəkdə olur. Nə üçün yaşayırsa, onu ən çox nə maraqlandırırsa, nəyə daha çox vaxt xərcliyirsə duasını da onlar üçün edər. Allah üçün yaşayan bir insanın məqsədi Allahın özündən istədiklərini yerinə yetirməyə çalışmaqdır. Bu səbəblə, duası da o istiqamətdə olar.
İnsanın dünyaya aid istəkləri reallaşa bilər. Amma bunlar az əvvəl ifadə etdiyimiz kimi, özü üçün düşündüyü kimi xeyirli olmaya bilər. Pul üçün istəkdə olur, amma sonra pul onun inkarçılığını artıran bir keçici zövq ola bilər. Çünki tam mənasıyla maddiyyatin ilah edildiyi bu mövzuda həmsöhbət olduğu və olacağı hər şey və hardasa hər kəs bütünlüklə dinin gərəkləriylə təzad təşkil edəcək.
İstək, dünyəvi bir istəkdir və qarşılığını dünyada görəcək. Axirətdəki qarşılığı isə heç də ümid etdiyi kimi çıxmaya bilər. Budur, dünya həyatının cazibədar xüsusiyyətlərindən bəziləri bir ayədə belə sıralanır:
“Qadınların, uşaqların, yığın-yığın qızıl-gümüşün, yaxşı cins atların, mal-qaranın və əkin yerlərinin verdiyi zövqlərə olan istək insanların gözünə gözəl göstərilmişdir. Bunlar, dünya həyatının keçici zövqüdür, gözəl qayıdış yeri isə Allah yanındadır.”(Ali İmran surəsi / 14)
Dünyada bu dünyəvi istək və ehtirasların reallaşmasının insana gətirdiyi müəyyən bəzi qazanclar əlbəttə var. Amma dünyadakı bu qazanclar axirət üçün bir itki ola bilər. Dünyəvi istəklərin axirət üçün də bir qazanc təmin edən istiqamətləri vardır. Buna ən gözəl nümunə peyğəmbərlərdədir.
Bu mübarək insanlar dünya həyatının keçici ləzzəti olan qazancları yalnız Allahın razılığını qazanmaq üçün istəmişlər. Bunların ən başlıcaları maddiyyat, soyun davamı, cəmiyyətdə müəyyən bir status əldə etmək kimi mövzulardır.
Peyğəmbərlərin istəkləri tamamilə Allahı məmnun etməyə istiqamətlidir. Heç bir peyğəmbər uşaq əldə etməyi, özündən sonra adını davam etdirmə imtiyazını əldə edə bilmək üçün istəməmişdir. Uşağı, yalnız özlərindən sonra iman edənlərə öndər olması üçün istəmişlər.
Buna qarşılıq öz soyunun davamını dünyada lovğalanmağa görə istəyən bir adamın bu istəyi axirətdə özü üçün bir şər olar. Çünki ancaq öz ehtiras və üstünlük istəyini təmin etmək üçün belə bir istəkdə olmuş və bu istəyi onun Allahı xatırlamasına maneə törətmişdir. Allah bu istəyin qarşılığını dünyada verər amma axirətdə nəsibi olmaya bilər.
Yalnız dünya nemətlərini istəyərək edilən dua bir mömin davranışı olmadığı kimi, Allaha qarşı böyük bir səmimiyyətsizlikdir. Möminlərin əsl hədəfləri cənnətdir. Dua edən insan əgər həqiqətən möminsə əsl yurdu olan cənnəti unudaraq bütün duasını müvəqqəti olan dünya həyatının nemətlərinə sıxlaşdırmamalıdır. Allahdan həm dünyada, həm axirətdə gözəllik istəməlidir.
Dualar şəxsi deyil, bütün möminlər üçün olmalıdır
Cahiliyyə cəmiyyətində insanlar mal, sərvət, övlad, yoldaş və əmin-amanlığın ən yaxşısının özlərində olmasını istəyərlər. Yaxın yoldaşlar olan kəslərin, hətta qohumların arasında belə qısqanclıqdan, həsəddən qaynaqlanan çəkişmələrin yaşandığına və insanların özlərinə rəqib olaraq görə biləcəkləri hər kəsə zərər verməyə çalışdığına şahid olmuşuq.
Halbuki, Quranda təsvir edilən mömin modelini yaşayan insan həm dünya həyatındakı gözəllikləri, həm də axirətdəki nemətləri digər möminlərlə birlikdə yaşayar. Dünyada nemətlər məhdud olduğundan bunları onlarla paylaşması, bəzən də öz nəfsindən fədakarlıq edərək qardaşına ehsan etməsi vacib ola bilər. Necə ki, Quranda mömin xüsusiyyətləri deyilərkən bu xüsusiyyətə də ayrıca diqqət çəkilir. Bir ayədə belə buyurulur:
“… Özləri ehtiyac içində olsalar belə (qardaşlarını) öz nəfslərindən üstün tuturlar. Kim nəfsinin ‘xəsis və eqoist ehtiraslarından’ qorunmuşsa, elə onlar nicat tapanlardır.” (Həşr Surəsi, 9)
Möminlərin bir-birlərinə olan bu bağlılıqları, bir-birlərinin yaxşılığı üçün sərf etdiyi işlərin əhəmiyyəti Quranın başqa ayələrində də təkrarlanır:
“Mömin kişilər və mömin qadınlar bir-birinin dostlarıdır. Yaxşılığı əmr edər, pis işləri qadağa edər, namaz qılıb zəkat verər, Allaha və Onun Elçisinə itaət edərlər. Allahın özlərinə rəhmət edəcəyi bunlardır. Həqiqətən, Allah üstün və güclüdür, hökm və hikmət sahibidir. ” (Tövbə Surəsi, 71)
Möminlər arasındakı həmrəylik, əlbəttə ki, dualarına da əks olunmaqdadır.
İlk öncə diqqət çəkilən Qurandakı möminlərin dualarında Allaha xitab edərkən əksəriyyətlə “mən” deyil, “biz” demələridir. Yəni dua edən bir mömin Allahdan istədiyi hər şeyi yalnız özü üçün deyil, bütün möminlər üçün istəyər. Əlbəttə ki, insan fərdi olaraq da Allaha dua edər. Hər cür neməti əldə edə bilmək üçün, səhvlərinin düzəlməsi üçün, qiyamət günü xor və alçaq qalmaması üçün, cəhənnəm əzabından qurtarmaq üçün Allahdan kömək istəyə bilər. Amma bununla yanaşı bir çox mövzuda da özü üçün istədiklərini digər möminlər üçün də istəməsi, Quranda nümunə olaraq göstərilən bir xüsusiyyətdir. Aşağıdakı bir neçə ayə bu mövzuda yol göstəricidir:
“… Ey Rəbbimiz, unutsaq və ya xəta etsək bizi cəzalandırma. Rəbbimiz, bizdən əvvəlkilərə yüklədiyin kimi ağır yük yükləmə. Ey Rəbbimiz, gücümüz çatmayan şeyi bizə yükləyib daşıtdırma! Bizi əfv et, bizi bağışla və bizə rəhm et! Sən bizim Himayədarımızsan! Kafirlərə qələbə çalmaqda bizə kömək et! ” (Bəqərə Surəsi, 286)
“Ey Rəbbimiz, bizi doğru yola yönəltdikdən sonra qəlbimizi sapdırma və Qatından bizə bir rəhmət bağışla. Həqiqətən, Sən Bəxşedənsən. Rəbbimiz, gərçəkləşəcəyinə şübhə edilməyən bir gündə insanları həqiqətən Sən yığacaqsan. Şübhəsiz ki, Allah vədinə xilaf çıxmaz.” (Ali İmran Surəsi, 8-9)
“Ey Rəbbimiz, biz nazil etdiyinə iman gətirdik və elçiyə tabe olduq. Beləcə bizi də şahidlərlə bir yerdə yaz.” (Ali İmran Surəsi, 53)
Duanın Yeri Və Zamanı
Allahın Quranda təsvir etdiyi dua edən adam Allahın özünü gördüyünü, eşitdiyini qavramış, Ona hörmət və qorxuyla boyun əymiş və Onun qarşısında qulluğunu açıq şəkildə qəbul etmişdir.
Qurana baxıldığında duanın müəyyən bir zamanı olmadığı görülər. İnsanı dua etməyə yönəldən hər cür istək, bu ibadətin vaxtının gəldiyinin göstəricisidir. İnsanın istək və ehtiyacları davamlı olduğu üçün duası da davamlı olmalıdır. Yəni duanın müəyyən bir vaxtı, saatı yoxdur.
Ancaq Quranda dua edərkən konsentrasiyasının daha asan təmin ediləcəyi, gündəlik məşğuliyyətlər xaricində qalan saatlara, yəni gecə və səhər namazı vaxtına diqqət çəkilməkdədir. Bir ayədə möminlər “… səhər vaxtlarında bağışlanma diləyənlər” (Ali İmran Surəsi, 17) olaraq təsvir edilməkdə və bu səbəbdən günün bu ən erkən saatının əhəmiyyəti vurğulanmaqdadır. Başqa ayələrdə isə gecə vaxtının, hərəkətli olan gündüzə görə düşünmə, oxuma və duaya daha əlverişli olduğu belə bildirilməkdədir:
“Doğrusu gecə sevinci (gecə ibadəti, insanın iç dünyasında oyandırdığı) təsir baxımından daha qüvvətli, oxumaq daha münasibdir. Çünki gündüz sənin üçün uzun uzadı davam edən işlərin vardır. Rəbbinin adını zikr et və hər şeydən özünü Ona tərəf yönəlt.” (Müzəmmil surəsi, 6-8)
Dua üçün müəyyən bir zaman sərhədi olmamasına baxmayaraq, Quranın səhər vaxtına və gecəyə diqqət çəkməsinin böyük hikmətləri vardır. Allah ilə yaxın bir əlaqə quraraq səmimi bir dua ilə günə başlayan möminin gün ərzində Allahın razılığını unutması və ya sərhədlərini gözardı etməsi ehtimalı çox azalar. Günə dua ilə başlayan insan, gün boyunca Allahın özünü izlədiyi şüuru ilə hərəkət edir.
Quranda nəsihət edilmiş olan gecə duası da gün ərzində dünyəvi çətinliklərlə vaxt keçirən insanın öz-özünə bir vicdan mühasibliyi etməsinə vəsilə olar. İnsanın gün ərzində başına gələn və zahirən mənfi kimi gördüyü hadisələri daha hikmətli, təvəkküllü və şüurlu bir şəkildə qiymətləndirməsini təmin edər.
İnsanın gecə saatlarında dua üçün vaxt ayırması, gün ərzində edilən səhvlərin gözdən keçirilməsinə və bu səhvlərdən ötəri tövbə edilməsinə, bağışlanma diləməsinə və gündəlik məşğuliyyətləri insan ruhunda yaratdığı mənfiliklərin qarşısının alınmasına bir vəsilədir.
Dua üçün müəyyən bir məkan da yoxdur. İnsan bazarda, küçədə, avtomobilinin içində, məktəbdə, iş yerində, qısacası hər yerdə dua edə bilər. Dəyişik məkanlarda olmanın hər hansı bir əhəmiyyəti yoxdur. Ancaq əhəmiyyətli olan insanın harada olursa olsun, Allahın özünə şah damarından daha yaxın olduğunu unutmamasıdır. Quranda peyğəmbərlərin hər an və hər yerdə dua etdikləri xəbər verilir. Bir ayədə belə buyurulur:
” Musa onların yerinə qoyunlara su verdi, sonra da kölgəyə çəkilib dedi:” Ey Rəbbim, Sənin mənə nazil edəcəyin xeyirə möhtacam. “(Qəsəs Surəsi, 24)
Duanın Qəbul Ediləcəyindən Əmin Olaraq Dua Etmək
İnsanın həyatı boyunca almış olduğu təlqinlər zamanla həyatın axışı içərisindəki inanılmaz möcüzələri gözardı etməsinə səbəb olar. Buna görə bir çox insan, dünyadakı hadisələrin məqsədsiz və təsadüfi bir şəkildə baş verdiyini zaman keçdikcə özünə inandırar. Əslində, Allahın varlığına inanmır. Dünyanın Allahdan müstəqil olaraq işlədiyini, Onun hadisələrin axışına heç bir müdaxiləsinin olmadığını, yaxud “möcüzələr” vasitəsilə min ildən bir müdaxilə etdiyini düşünər.
Allahı lazım olduğu kimi təqdir edə bilməyən bu insan təbii olaraq Allahın dualara cavab verən sifətini də qavraya bilməz. Dua etsə belə Allahın duasına cavab verəcəyindən şübhə içindədir.
Halbuki, mömin dua etdiyi zaman Allahın özünü eşitdiyini və duasına hər nə şəkildə olursa olsun cavab verəcəyini bilir. Çünki hadisələrin məqsədsiz və təsadüfi bir şəkildə deyil, Allahın təyin etdiyi qədərə (tale) görə irəlilədiyinin, Onun dilədiyi şəkildə getdiyinin fərqindədir. Bu səbəblə, duasına qarşılıq görməmək kimi bir şübhəsi yoxdur. Bu səmimi ruh halıyla dua edənin duasını da Allah məqbul görər və qəbul edər.
Allah Quranda belə buyurur:
Bəndələrim Məni səndən soruşduqda söylə ki, Mən (onlara) yaxınam. Mənə dua etdiyi zaman dua edənin duasına cavab verərəm. Elə isə, onlar da Mənim çağırışıma cavab versinlər və Mənə iman gətirsinlər. Ola bilsin ki, irşad (doğru yolu tapmış) olarlar. (Bəqərə Surəsi, 186)
Allah, başqa ayələrdə də “… çətinlik və ehtiyac içində olana, Ona dua etdiyi zaman razılıq edən …” (Nəml surəsi, 61-62) olaraq bildirilir ki, bu da yenə səmimi duaların Allah qatında mütləq qarşılıq görəcəyinin ifadəsidir.
Bu səbəbdən duanı Allahın köməyindən şübhəyə düşmədən, qəbul olacağına qəti olaraq iman edərək dilə gətirmək lazımdır. Əksinə düşünən, yəni Allahın razılığına qarşı şübhə ilə yaxınlaşan adam isə daha başlanğıcda Quran məntiqi ilə ziddiyət təşkil etmişdir.
Bu səbəblə, dua edən adamın sahib olması lazım olan ən əsas iki xüsusiyyət, Allaha qarşı səmimiyyət və güvəndir. Allah qullarının Özünə yaxın olmasını istəyər. Səmimi bir ruh halı içində istənilən gözəl şeylərə cavab verər. İnsanı yalnız bir su damlasından yaradan, yer üzünü yoxdan var edən Allah üçün hər hansı bir adamın duasına cavab vermək çox asandır. Edilməsi lazım olan tək şey inancla və səbirlə istəməkdir.
Dua mövzusunda bəlkə də ən böyük təhlükə, qəbul olmayacağı narahatlığıyla dua etməkdən imtina etməkdir. Bu bir çox istiqamətdən səhv, hətta cahil şəkildə bir davranışdır. Əvvəlcə qeyd etmək lazımdır ki, ayələrdə vurğulanan “duaya razılıq” bir şeyin “eynilə reallaşması” mənasını verməz. Çünki insan, daha əvvəl də ifadə etdiyimiz kimi bəzən özü üçün zərərli olan bir şeyi Allahdan tələb etmiş ola bilər. “İnsan xeyirə dua etdiyi kimi, şərə də dua edir. İnsan çox hövsələsizdir.” (İsra Surəsi, 11) ayəsi, bu vəziyyəti açıqlamaqdadır.
Duada istənilən şeyin gecikdirilərək verilməsinin və ya tamamilə fərqli bir şəkildə cavab verilməsinin bir səbəbi Allahın insanları imtahan etməsi də ola bilər. Allah qullarının səbrini sınamaq və onlar üçün verəcəyi nemətləri müəyyən bir hikmətə görə müəyyən müddətin sonunda verə bilər.
Bu və oxşar səbəblərdən ötəri duada istənilən hər şeyin dərhal, tam istənildiyi kimi reallaşmasını gözləyə bilmərik. Böyük İslam alimi Bədiüzzamanın ifadə etdiyi kimi, Allah, dua mövzusu olan şeyin daha azını verə bilər, bəlkə də mükafat olaraq daha çoxunu verə bilər və ya yuxarıda saydığımız səbəblərdən ötəri heç verməyə bilər. Ancaq hər vəziyyətdə də Allah Özünə dua edənin duasına cavab vermişdir.
Peyğəmbərimiz (s.ə.v) bir hədisində razılıqdan əmin olaraq dua etmək ilə əlaqədar olaraq belə buyurmuşdur:
Razılıqdan əmin olaraq Allaha dua edin. (Kutubu Sittə, Müxtəsəri Tərcümə və Şərhi, Prof. Dr. İbrahim Canan, 16-cı cild, Akçağ Nəşrləri, Ankara, səh. 327)
Şifahi Dua Və Feli Dua
Allah yer üzündə meydana gələn bütün hadisələri müəyyən səbəblərə bağlamışdır. Dünyadakı və kainatdakı hər şey Allahın qoyduğu qanun və qaydalara görə işləyər. Allah şifahi duanın yanında insanların səyləriylə dualarının reallaşmasını nə qədər arzuladıqlarını göstərmələrini gözləyir. Bu da “feli dua” dır.
Feli dua adamın hər hansı bir arzusuna çatmaq üçün əlindən gələn hər şeyi tamamilə etməsini ifadə edər. Bir insanın universitet imtahanına girmək üçün forma doldurması, hazırlığa getməsi, dərs çalışması bir duadır. Bununla birlikdə bütün bu işləri edərkən Allahın özünə müvəffəqiyyət verməsi üçün istəkdə olması da bir duadır. Feli dua şifahi dua ilə birlikdə edilməsi lazım olan təməl bir ibadətdir. Feli və şifahi duanı açıqlayan bir başqa nümunə tövbədir. İnsanın işlədiyi bir günaha qarşılıq tövbə etməsi və bağışlanma diləməsi şifahi bir duadır. Ancaq insanın məsuliyyəti bununla qurtarmır. Özünü pisliklərdən qoruması üçün Allaha dua edən insanın bu mövzuda bir səy göstərməsi, seçim etməsi lazım olan vəziyyətlərdə iradəsinə hakim olaraq doğru olan yolu seçməsi lazımdır. Yəni tövbə edib imtina etdiyi pis davranışına bir daha geri dönməməlidir. Bunlar isə onun feli duasıdır.
Bir işin reallaşması üçün dua edib oturan insanın etmiş olduğu hərəkət nə qədər səhv isə, bütün işləri və tədbirləri aldıqdan, yəni əməli duasını tamamladıqdan sonra “bu işi mən tamamladım” deyərək şifahi dua etməyənin etmiş olduğu davranışı da o dərəcə səhvdir.
“Duada İnsan Ağlının Dərk Edə Bilməyəcəyi Sirrlər Vardır”
ADNAN OKTAR: … Allahla əlaqə çox həyati bir mövzudur. Bəzi insanlar zənn edirlər ki, oruc tutular, namaz qılınar, arada-sırada Allaha dua edilər, elə nəsə bir şeylər istənər. Elə deyil. Duada insanların ağlının dərk etmədiyi sirrlər vardır. Bu, duanın gücüylə mütənasib olaraq dəyişir. Duadakı səmimiyyətlə mütənasib olaraq dəyişir. Məsələn, səhər qalxıb: “Ya Rəbbi, Allahım işimi asan et” deyər, evdən çıxar, bu bir duadır. Amma bəzən də çox dərin konsentrə olar, huşu ilə (yalnız Allahı düşünərək) Allaha dua edər. Bu duada olan hadisələr daha dəyişikdir. Məsələn, insan:”Ya Rəbbi, İslamı dünyaya hakim et” deyər. Məsələn, 10 adam dua edər və 10 adamın duası səbəbiylə İslam əxlaqı dünyaya hakim olar. Qəti deyirəm, bir bildiyim var ki, söyləyirəm. “Ya Rəbbi, məni Mehdiyə tələbə et “deyər, duası qəbul olar. “Ya Rəbbi, məni Hz. İsa (ə.s)-a tələbə et, onunla tanış olmağı mənə nəsib et ” deyər, duasında səmimi olduğu halda bu da qəbul olar. “Ya Rəbbi, məni Xızırla tanış et” deyər, bu da olar. “Ya Rəbbi, mənə mələkləri göstər” deyər bu da olar, amma duanın gücü və dərinliyi ilə mütənasibdir. Bir də uşaqcasına dua vardır, yəni səthi, məsələn, marağından bir Mehdini görüm, görəsən necə biridir? Mehdini mənə tanıt deyən insan, nələri qurban verməyə razılaşmalıdır, bilirsinizmi? Ölümü, bütün gəncliyini verməyi, hər cür ağrıya dözməyi, hər cür böhtana dözməyi qəbul edərək dua edəcək. “Mən maraqlandım, bir görüm,” deyə dua edilməməlidir. Hz. İsa (ə.s)-a dua edən nələrdən keçməyi qəbul etməlidir, bilirsinizmi? Ölümü, gəncliyini verməyi və ən şiddətli ağrıları qəbul edəcək. O şəkildə ona tabe olacaq, o zaman görər. Xızırı istəyən də eləcə, Xızırla görüşmək istəyən. Hz. Musa (ə.s) bilirsiniz ki, Ulul-əzm peyğəmbər olduğu halda Xızırın üç dənə tətbiqinə dözə bilmədi. Bu, güc, iradə, ağıl və dözümlülük istəyər. Hz.Xızır Hz Musa (ə.s)-a: “Mən artıq səninlə yollarımı ayırıram”-dedi. “İndi dözə bilmədiyin bu hadisələrin hikmətini sənə açıqlayım” -dedi. Açıqlayınca Hz.Musa (ə.s) Xızırın tam mənasıyla haqlı olduğunu gördü.
İnsan duada danışma gücü qazanar, mükəmməl bir natiqlik qazana bilər. Bir də hikmət vardır, səmimi olan insana dua zamanı Allahdan xüsusi olaraq natiqlik, danışma gücü gəlir . Bu da dua ilə olar. Xalqın tam ehtiyacı olan mövzuları izah edərsən, bu da dua ilə olar. Qısa bir şərh edərsən, adamın bütün dünyasını dəyişdirərlər. Adam 50-60 yaşına qədər gəlmişdir, hər şeyi dinləmişdir, heç bir şeydən təsirlənmir, sənin 4-5 sözdən ibarət olan bir sözün olar, üzündəki bir ifadə, səs tonu və üslubunla təsirlənir, amma təbii ki, bu oyun ilə olmaz. Bu, Allah ilə tam ruhani əlaqə ilə olar. Adamın bütün dünyası dəyişər. Bir daha əsla geriyə dönüşü olmaz. Onun üçün məsələn, mən universitetə hazırlaşıram, deyir. Allah rizası üçün hazırlaşırsa, dua ilə hazırlaşırsa o universitetin bərəkəti olar. (ADNAN OKTARIN KANAL 35 VƏ KANAL AVROPADAKI CANLI REPORTAJI – 21 Fevral 2010)
