Göyərçinlərdə maqnetik mövqetəyinetmə sistemi
Aparılan son bir təcrübə poçt göyərçinləri istiqamət tapmaqda dünyanın maqnit sahəsindən faydalandıqları nəzəriyyəsi üçün əhəmiyyətli dəstək oldu.
İnsanlar məlumatı uzaqdakı alıcılara çatdırmaqda keçmiş dövrlərdən bəri göyərçindən faydalanmışdır. Məsələn, göyərçinlərin 1150-ci ildə Bağdadda məlumat çatdırma məqsədli istifadə edildiyinə dair qeydlər var.
Dünyaca məşhur “Reuters” xəbər agentliyinin qurucusu Paul Reuter, 1850-ci ildə Belçikanın Brüssel şəhəri ilə Almaniyanın Axen şəhəri arasında, 45 göyərçindən ibarət olan bir flot ilə xəbər və birja təhvil qiymətlərini paylamışdır.
Poçt göyərçinləri çox uzun məsafələri qət edə bilər. Daha sonra geriyə dönməyi bacaran bir göyərçin üçün ən uzağa uçma rekordu 1689 mildir.(təxminən 2719 km.)
Elmi adı Columba Livia olan göyərçinlərin necə olub da geriyə dönə bildikləri sualı, bu günə qədər bir sirr olaraq qalırdı. Yəqin olan açıqlamalar arasında güclü bir qoxu hissiyatı ilə maqnit sahələrini qəbul etmə qabiliyyəti ön plana çıxırdı. Elm adamları on illərdir sürən işlərdən sonra, göyərçinlərin həqiqətən maqnit sahələrini aşkarlaması qabiliyyətinə sahib olduğunu ortaya çıxardılar.
Chapel Hill-dəki Cornell Universitetindən Cordula Mora və yoldaşları göyərçinləri bir tunelin içinə qoydular. Bunun damında olan bir maqnit halqa işlədildiyində tunelin mərkəzində maksimum səviyyəyə çatan bir maqnit sahə meydana gətirirdi. Mora, dörd göyərçini maqnit sahə işləyərkən tunelin bir tərəfində; dayandıqda isə digər tərəfdə olan tarda oturacaq şəkildə təlim keçdi. Daha sonra göyərçinlərin maqnit sahəni təsbit etmə qabiliyyətini ölçdü. Bu məqsədlə etdiyi 24 sınaqda göyərçinlərin doğru seçimlərinin nisbəti 55%-dən 65% arasında reallaşdı.
Təcrübə üçün burnuna maqnit parçası bağlanmış göyərçin |
Daha əvvəllər tədqiqatçılar göyərçinlərin dimdiklərinin üstündə maqnit kristalları tapmışdılar. Bu bölgənin quşun maqnetik qabiliyyətlərinin qərargahı olub olmadığını yoxlamaq üçün Mora hər bir quşun dimdiyinə maqnit sahəsini təsbit etmə qabiliyyətlərini zəiflədəcək şəkildə kiçik maqnit yapışdırdı. Bunun nəticəsində quşun maqnit sahəsini təsbit etmə qabiliyyətində diqqətə çarpan bir zəifləmə müşahidə edildi. Müvəffəqiyyət nisbəti 50%-dən aşağı endi. Ancaq quşun maqnitin səbəb olduğu çaşqınlığa uyğunlaşdığı və müvəffəqiyyət nisbətinin buna paralel olaraq təkrar yüksəldiyi müşahidə edildi.
Ancaq dimdiklərə maqnetik olmayan (məsələn düyü mədənindən edilmiş) vəsaitlər monte edildiyində (yerləşdirildiyində) maqnit sahəsi təsbit müvəffəqiyyəti bundan təsirlənmədi. Eyni şəkildə, qoxu sinirlərinin quşların dimdik bölgəsinə edilən cərrahı müdaxilə ilə kəsilməsi də bəhs olunan qabiliyyəti zəiflətmədi.
Bu tapıntılar göyərçinlərin yer kürəsini əhatə edən maqnit sahəsinə görə mövqelərini təyin etdikləri nəzəriyyəsini gücləndirdi.
Köçəri quşların; günəş, ay, ulduzlar və səth formalarındakı xatırladıcı işarələr kimi digər vizual ipuclarından faydalandıqları bilinirdi. İndi Mora bunlara dünyanın maqnit sahəsini də əlavə edərək bunun hədəfi çaşmaz bir istiqamət təyin etmə qabiliyyətinə kömək etdiyini ifadə edir və belə söyləyirdi:
“Dünya üzərindəki hər nöqtə maqnetik meyl və maqnetik sıxlığına aid xüsusi bir kombinasiyaya malikdir. Bu da göyərçinə çatacağı hədəfə görə hansı mövqedə olduğunu bilməkdə kömək olar”.
Digər tədqiqatçılar da bu tapıntının göyərçinlərin duyğu sistemlərini anlamaqda böyük bir addım olduğu şərhini edirlər.
Digər tərəfdən bu son çalışma ilə işıqlanan maqnetik mövqe təyinetmə sistemi üstün texnologiyaya əsaslanan bir sistemi də xatırladır.
Qlobal Mövqe təyinetmə Sistemi
Həssas bir mövqe təyinetmə sistemi olan GPS, yüksək texnologiyaya əsaslanan və ağıllı dizaynın məhsuludur. |
Göyərçinin maqnetik mövqe təyinetmə sisteminə baxdıqda ağla dərhal Qlobal Mövqe təyinetmə Sistemi (Global Positioning System-GPS) gəlir. Qlobal Mövqe təyinetmə Sistemi hər hansı bir şeyin tam yerini təyin etməkdə istifadə edilən bir peyk müşahidə sistemidir. Bu sistemdə ən az 24 ədəd peykdən meydana gələn bir peyk komandasından istifadə edilir. Amerika Müdafiə Nazirliyi tərəfindən hazırlanmış və nəzarət edilən GPS istifadəsi hər kəsə açıq, pulsuz bir sistemdir. Sistem üç elementdən ibarətdir: kosmos, idarə etmə və istifadəçi. Kosmos, GPS peyklərini ifadə edər. İdarə etmə isə yer üzünün müxtəlif bölgələrindəki yer stansiyalarını ifadə edər. Bu stansiyalar peyklərin hərəkət yollarını izləyir, peyklərdə olan həssas saatları bir-birləri arasında əlaqələndirir və peyklərə çatdıracaqları məlumatları yükləyir. İstifadəçi isə GPS qəbul edicisindən meydana gəlir. Bir GPS qəbul edici bir neçə peykdən gələn siqnal mesajlarını oxuyar və mövqeyini hesablayar. Bu hesablama, trilaterasyon adı verilən bir üsulla edilir.
Trilaterasyon həndəsədən istifadə edərək obyektlərin nisbi mövqelərini hesablama üsuludur. Çevrələr həndəsəsinin köməyi ilə edilən bu hesablama ən az üç istinad nöqtəsinin yerinin bilinməsini tələb edir. Aşağıdakı şəklə baxdıqda bu hesablamaların məntiqi dərhal başa düşülər:
 Yandakı şəkildə, P1, P2 və P3 nöqtələrinin arasında bir yerlərdə gəzdiyinizi və bu nöqtələrə görə tam yerinizi bilmək istədiyinizi hesab edin. (Bu mərhələdə fərqli rənglərdə görülən çevrələrin olmadığını hesab edin. Yalnız P1, P2 və P3 nöqtələrini gördüyünüzü düşünün). Əgər sizi axtaran birinə yalnız “P1, P2 və P3 nöqtələri arasında bir yerdəyəm” desəniz dəqiq yeri ifadə etmiş olmazsınız. Ancaq bu üç nöqtəyə olan məsafənizi bilirsinizsə, dəqiq bir yer göstərmək mümkün ola bilər. Bunun üçün bu mərhələlər kifayətdir: r1-in hesablanması yerinizin çəhrayı çevrənin sahəsinə daxil olduğunu göstərər . Daha sonra, r2-nin ölçülməsi yerinizi ola biləcək iki nöqtə arasında sadələşdirər: A, B və son olaraq r3-ün ölçülməsi ilə B nöqtəsində olduğunuz dəqiqdir. Beləcə koordinatlarınız ortaya çıxmış olar. Bu izahatdan P1, P2 və P3 ilə göstərilən nöqtələr GPS sistemində peykləri təmsil edir. |
Heyrətamiz bənzərliklər
Qlobal Mövqe təyinetmə Sistemi ilə göyərçinlərin maqnetik mövqe təyinetmə sistemləri arasında funksiya baxımından heyrətamiz bənzərliklər mövcuddur. Hər ikisində də yer üzərindəki bir mövqeyə dair məlumatları köçürə bilən bir şərait mövcuddur. GPS-də peyklərdən gələn məlumatlar atmosferdə ötürüldüyü halda göyərçinlərdəki sistemdə dünyanın maqnit sahəsinin bu funksiyanı gördüyü düşünülür. Hər ikisində də ətrafdan gələn bu məlumatları (siqnalları) qəbul edəcək sistemlər mövcuddur: Yəni peyklərdə panellər, göyərçinlərdə dimdikdə olan və maqnetik ehtiva edən hüceyrələr … Hər ikisində də bu məlumatları şərh etmə sistemləri mövcuddur. GPS-də kompüterlər və digər rəqəmsal cihazlar həndəsi ölçmələr reallaşdırarkən (yuxarıda təsvir edilən trilaterasyon üsulundakı kimi) göyərçinlərdə bu funksiyanı duyğu vasitəsilə ötürülən siqnalları şərh edən beyin yerinə yetirir.
Həmçinin, indiki vaxtda bir çox hava yolu firması təyyarələrə GPS yerləşdirir və bunu uçuş nəzarət sistemlərinə birləşdirirlər. Bir təyyarənin elektron uçuş sistemlərinin burun hissədə yerləşdirildiyi kimi, göyərçinin maqnetik saxlayan hüceyrələrinin də dimdikdən yerləşdirilmiş olması əhəmiyyətli bir oxşarlıqdır.
GPS sisteminin və bütün peyk və yer nəzarət sistemlərinin xüsusi olaraq dizayn edildiyinə şübhə yoxdur. Bu sistem müəyyən bir məqsədlə planlanan parçaların meydana gətirdiyi bir bütündür. Peyk və yer nəzarət sistemlərindəki çox sayda elektron cihaz bu məqsəd istiqamətində bir-birləriylə uyğunluq içində çalışırlar.
Göyərçinlərdəki maqnetik mövqe təyinetmə sistemi də dizaynın bu əsas xüsusiyyətlərini açıq şəkildə saxlayır. Dünyanın maqnit sahəsiylə qarşılıqlı əlaqəni təmin edən maqnit hüceyrələri, bu hüceyrələrin qəbul etdiyi məlumatları ötürən sinirlər və bütün bunları şərh edən beyin mükəmməl bir uyğunluqla işləyir. Göyərçin bu sayədə minlərlə kilometr uzaqlıqdakı evinin yerini yanılmaz bir hesabla təyin edə bilir. Bu, sözün əsl mənasında mükəmməl bir qabiliyyətdir. Çünki göyərçinin minlərlə kilometrlik uçuş mənzili nəzərə alındıqda bir ev balaca bir nöqtədən fərqsizdir.
Yaxşı amma bu cür üstün bir mövqe təyinetmə qabiliyyətini təmin edən sistem necə ortaya çıxmış ola bilər? Heç bir şüuru olmayan təsadüfün mükəmməl bir dizayna sahib olan göyərçini meydana gətirməsi, bu göyərçinə mükəmməl fizioloji sistemlər əlavə etməsi, burun bölgəsində maqnit hüceyrələri yerləşdirib qüsursuz bir duyğu sistemi meydana gətirməsi mümkün ola bilərmi? Əlbəttə, xeyr.
GPS sistemindəki dizayn xüsusiyyətləri bunların mühəndislər tərəfindən dizayn edildiyinin şübhəyə yer verməyən dəlilləridir. Oxşar şəkildə eyni dizayn xüsusiyyətlərini ortaya qoyan sistem də dizayn edilmiş, yəni yaradılmış olmalıdır. Şübhəsiz ki, göyərçini sonsuz bir bilik və qüdrətlə var edən, ona minlərlə kilometr uzaqlıqdakı bir nöqtəni düzgün bir şəkildə tapmasını təmin edən sistemləri verən Yaradıcı, aləmlərin Rəbbi olan Uca Allahdır. Allah bir Quran ayəsində belə bildirir:
Göylərin və yerin səltənəti Ona məxsusdur. O, Özünə oğul götürməmişdir və səltənətində də şəriki olan yoxdur. O, bütün şeyləri xəlq etmiş və onlara münasib bir biçim vermişdir.(Furqan surəsi, 2)
Qaynaqlar:
1- Kathleen Wong, “A Magnetic Attraction to Home”, http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/full/2004/1124/3
2- James Owen, “Magnetic Beaks Help Birds Navigate, Study Says” http://news.nationalgeographic.com/news/2004/11/1124_041124_magnetic_birds.html
