Quran təqlid edilə bilməzliyi

Bu hissəyə qədər Quranın, elmi və tarixi bucaqlardan möcüzəvi xüsusiyyətlərinə toxunduq. Bütün bunlarla yanaşı, Quran eyni zamanda ədəbi istiqamətdən də heyranlıq oyandırıcı, bənzərsiz üsluba malikdir.

Əvvəlcə ifadə edilməlidir ki, Quran hər dövrdən, hər cür insan qrupuna xitab edən izahata sahibdir. Oxuyan adamın məlumat və mədəniyyət səviyyəsi nə olursa olsun, Quran hər kəsin anlaya biləcəyi kimi açıq, aydın dilə malikdir. Bir ayədə Allah Quran haqqında belə bildirir:

Biz Quranı yada salmaq üçün asanlaşdırdıq… (Qamər surəsi, 22)

Quranda bu qədər asan, aydın olan üslub olmasına baxmayaraq, heç bir istiqamətdən Quranın təqlidi mümkün olmamışdır. Allahın Quranın bənzərsizliyinə diqqət çəkdiyi ayələrdən bir qismi belədir:

Əgər qulumuza nazil etdiyimizə şübhə edirsinizsə, onda ona bənzər bir surə gətirin və əgər doğru deyirsinizsə, Allahdan savayı bütün şahidlərinizi köməyə çağırın! (Bəqərə surəsi, 23)

Yoxsa: “Məhəmməd onu özündən uydurdu!” – deyirlər. De: “Əgər doğru danışırsınızsa, ona bənzər bir surə də siz gətirin və Allahdan başqa, kimi bacarırsınızsa, köməyə çağırın!” (Yunis surəsi, 38)

Quranın möcüzə sözü ilə xarakterizə edilməsinin səbəblərindən biri, yuxarıdakı ayələrdə vurğulandığı kimi insan səyi ilə bənzərinin yazıla bilməməsindən qaynaqlanır. Məhz bu qeyri-mümkünlük nə qədər böyük olsa, möcüzə də o qədər böyükdür. Bu səbəbdən Quranın üslubunun əsrlərdir milyardlarla insan arasından, tək bir adam tərəfindən belə təqlid edilə bilməməsi, möcüzəvi istiqamətinin isbatlarından biridir. F. F. Arbatnot, “The Construction of the Bible and the Koran” (İncil və Quranın quruluşu) adlı kitabında, Quran haqqında bu şərhi etmişdir:

Ədəbi baxış bucağı ilə qiymətləndirildiyində, Quran yarı nəzm, yarı nəsr olaraq yazılmış ən saf ərəbcəyə nümunədir. Dilşünasların bəzi vəziyyətlərdə Quranda istifadə edilən müəyyən qəlib və ifadələrlə uyğunlaşacaq qaydalar istifadə etdikləri və Qurana bərabər iş çıxarmaq üçün bir çox sınaq etmələrinə baxmayaraq, hələ heç birinin bu mövzuda müvəffəqiyyətli olmadıqları bildirilmişdir. ²⁴⁶

Quranın izahatında istifadə edilən sözlər həm məna baxımından, həm də üslubun axıcılığı və təsiri baxımından son dərəcə xüsusidir. Ancaq Quranın Allahın əmr və qadağalarını bildirdiyi müqəddəs kitab olduğuna iman etmək istəməyənlər, müxtəlif bəhanələr qarşıya qoyaraq inkara yönəlmişlər. Allah iman etməyənlərin Quran haqqındakı dediklərinə qarşı aşağıdakı ayələrdə belə bildirir:

Biz ona (Məhəmmədə) şer öyrətmədik, bu ona heç yaraşmaz da. Bu ancaq öyüd-nəsihət və aydın Qurandır ki, diri olanları qorxutsun və kafirlər barəsindəki söz gerçəkləşsin. (Yasin surəsi, 69-70)

Quranın qafiyə sistemindəki üstünlük

Quranı təqlid edilməz edən ünsürlərdən biri də, Quranın ədəbi quruluşundan qaynaqlanır. Quran ərəbcə olmasına baxmayaraq, ərəb ədəbiyyatında istifadə edilən qəliblərdən heç biriylə bənzərlik daşımaz.

Qurandakı qafiyə sisteminə “seci” deyilir və dilşünaslar Qurandakı bu qafiyə istifadəsini də möcüzə olaraq ifadə edirlər. Məşhur ingilis elm adamı prof. Adel M. A. Abbas, Quranın dilşünaslıq baxımından möcüzə olduğunu isbat etmək üçün hazırladığı “Science Miracles” (Elmi möcüzələr) adlı kitabında, Quranda istifadə edilən hərfləri, qafiyə sistemini qrafik və sxemlər vasitəsilə əhatəli olaraq araşdırmışdır. Bu kitabda Qurandakı qafiyə sistemi ilə əlaqədar olduqca diqqət çəkici təsbitlər etmişdir.

Bilindiyi, kimi Quranda, 29 surə 1 ya da 1-dən çox simvolik hərflə başlayar. “Mukatta hərfləri” olaraq bilinən bu hərflər, eyni zamanda başlanğıc hərfləri olaraq da adlandırılır. Ərəbcədəki 29 hərfdən 14-ü, mukatta hərflərini meydana gətirir: Ayn, Sin, Qaf, Nun, Ra, Ya, Ta, Ha, Əlif, Lam, Mim, Ha, Sad, Kəf.

Bu hərflərdən “Nun” hərfinin Qələm surəsindəki istifadəsinə baxıldığında, ayələrin 88.8%-ində “Nun” hərfi ilə qafiyə olduğu görülər. Şuəra surəsinin 84.6%-ı, Nəml surəsinin 90.32%-i, Qəsas surəsinin 92.05-i “Nun” hərfi ilə qafiyələnmişdir.

Quran bütünlükdə nəzərə alındıqda isə, 50,08%-ində “Nun” hərfi ilə qafiyə edildiyi görülər. Digər sözlə, Qurandakı ayələrin yarısından çoxu “Nun” hərfi ilə bitir. Eyni uzunluqdakı heç bir ədəbi çalışmada, mətnin yarısından çoxunda tək səs ilə qafiyə edilməsi mümkün olmamışdır. Bu yalnız ərəbcə üçün deyil, bütün dillər üçün keçərlidir.

Quran qafiyə baxımından ümumi araşdırıldıqda isə, qafiyələrin təxminən 80%-nin Əlif, Mim, Ya və Nun hərfləri tərəfindən yaradılan üç səsdən (n, m, a) meydana gəldiyi görülər. ²⁴⁷ “Nun” hərfinin xaricində, ayələrin 30%-i “Mim”, “Əlif” ya da “Ya” ilə qafiyəlidir.

Yuxarıdakı cədvəl mukata (simvolik) hərfləriylə başlayan surələrdə, “Nun” hərfi ilə sona çatan ayələrin bölgüsünü göstərir.

Qafiyələrdə ən çox istifadə edilən dörd səs:

Yuxarıdakı cədvəldə Quranın qafiyə sisteminin 79.92%-ni meydana gətirən 4 hərfin mütənasib şəkildə bölgüsü görülür.

Aşağıdakı surələrdə isə bu dörd hərflə edilən bir çox qafiyədən yalnız bir neçə nümunə yer alır:

İki yüz, üç yüz sətirlik şeirdə, qafiyənin iki üç səslə yaradılması bu əsərə şah əsər deyiləcək qədər əhəmiyyətli xüsusiyyət qazandıra bilər. Ancaq Quranın uzunluğu, ehtiva etdiyi məlumatlar və hikmətli izahat nəzərə alındığında, bu cür qafiyədən istifadə şəklinin necə fövqəladə vəziyyət olduğu daha yaxşı aydın olacaq. Çünki Quran insanlara rəhbər olan imani kitab olaraq, bütün ədəbi üstünlüklərinin, ictimai və psixoloji mövzularıyla yanaşı, fiziki elmlərlə əlaqədar bir çox mövzunu da ehtiva edir. Bu səbəbdən bu cür müxtəlif və elmi mövzuları ehtiva edən Quranda, bu qədər az səslə qafiyə təmin edilməsi insan səyiylə reallaşdırıla bilməyəcək vəziyyətdir. Bu baxımdan ərəb dili mütəxəssisləri Quranı “qəti olaraq təqlid edilə bilməz” olaraq təyin edirlər.

246) F. F. Arbuthnot, The Construction of the Bible and the Koran, London, 1985, səh. 5. http://www.islamweb.net/english/quran/miracalous/miracalous1.htm

247) Dr. Adel M. A. Abbas, Anne P. Fretwell, Science Miracles, Nömrə Sticks or Snakes, Amana Publications, Beltsville, Maryland, ABŞ, 2000, səh. 13.