Quran təqlid edilə bilməzliyi

Bu hissəyə qədər Quranın, elmi və tarixi bucaqlardan möcüzəvi xüsusiyyətlərinə toxunduq. Bütün bunlarla yanaşı, Quran eyni zamanda ədəbi istiqamətdən də heyranlıq oyandırıcı, bənzərsiz üsluba malikdir.

Əvvəlcə ifadə edilməlidir ki, Quran hər dövrdən, hər cür insan qrupuna xitab edən izahata sahibdir. Oxuyan adamın məlumat və mədəniyyət səviyyəsi nə olursa olsun, Quran hər kəsin anlaya biləcəyi kimi açıq, aydın dilə malikdir. Bir ayədə Allah Quran haqqında belə bildirir:

 

Biz Quranı yada salmaq üçün asanlaşdırdıq… (Qamər surəsi, 22)

 

Quranda bu qədər asan, aydın olan üslub olmasına baxmayaraq, heç bir istiqamətdən Quranın təqlidi mümkün olmamışdır. Allahın Quranın bənzərsizliyinə diqqət çəkdiyi ayələrdən bir qismi belədir:

 

Əgər qulumuza nazil etdiyimizə şübhə edirsinizsə, onda ona bənzər bir surə gətirin və əgər doğru deyirsinizsə, Allahdan savayı bütün şahidlərinizi köməyə çağırın! (Bəqərə surəsi, 23)

 

Yoxsa: “Məhəmməd onu özündən uydurdu!” – deyirlər. De: “Əgər doğru danışırsınızsa, ona bənzər bir surə də siz gətirin və Allahdan başqa, kimi bacarırsınızsa, köməyə çağırın!” (Yunis surəsi, 38)

 

Quranın möcüzə sözü ilə xarakterizə edilməsinin səbəblərindən biri, yuxarıdakı ayələrdə vurğulandığı kimi insan səyi ilə bənzərinin yazıla bilməməsindən qaynaqlanır. Məhz bu qeyri-mümkünlük nə qədər böyük olsa, möcüzə də o qədər böyükdür. Bu səbəbdən Quranın üslubunun əsrlərdir milyardlarla insan arasından, tək bir adam tərəfindən belə təqlid edilə bilməməsi, möcüzəvi istiqamətinin isbatlarından biridir. F. F. Arbatnot, “The Construction of the Bible and the Koran” (İncil və Quranın quruluşu) adlı kitabında, Quran haqqında bu şərhi etmişdir:

Ədəbi baxış bucağı ilə qiymətləndirildiyində, Quran yarı nəzm, yarı nəsr olaraq yazılmış ən saf ərəbcəyə nümunədir. Dilşünasların bəzi vəziyyətlərdə Quranda istifadə edilən müəyyən qəlib və ifadələrlə uyğunlaşacaq qaydalar istifadə etdikləri və Qurana bərabər iş çıxarmaq üçün bir çox sınaq etmələrinə baxmayaraq, hələ heç birinin bu mövzuda müvəffəqiyyətli olmadıqları bildirilmişdir. 246

Quranın izahatında istifadə edilən sözlər həm məna baxımından, həm də üslubun axıcılığı və təsiri baxımından son dərəcə xüsusidir. Ancaq Quranın Allahın əmr və qadağalarını bildirdiyi müqəddəs kitab olduğuna iman etmək istəməyənlər, müxtəlif bəhanələr qarşıya qoyaraq inkara yönəlmişlər. Allah iman etməyənlərin Quran haqqındakı dediklərinə qarşı aşağıdakı ayələrdə belə bildirir:

 

Biz ona (Məhəmmədə) şer öyrətmədik, bu ona heç yaraşmaz da. Bu ancaq öyüd-nəsihət və aydın Qurandır ki, diri olanları qorxutsun və kafirlər barəsindəki söz gerçəkləşsin. (Yasin surəsi, 69-70)

 

 

Quranın qafiyə sistemindəki üstünlük

sciencemiracles

Quranı təqlid edilməz edən ünsürlərdən biri də, Quranın ədəbi quruluşundan qaynaqlanır. Quran ərəbcə olmasına baxmayaraq, ərəb ədəbiyyatında istifadə edilən qəliblərdən heç biriylə bənzərlik daşımaz.

Qurandakı qafiyə sisteminə “seci” deyilir və dilşünaslar Qurandakı bu qafiyə istifadəsini də möcüzə olaraq ifadə edirlər. Məşhur ingilis elm adamı prof. Adel M. A. Abbas, Quranın dilşünaslıq baxımından möcüzə olduğunu isbat etmək üçün hazırladığı “Science Miracles” (Elmi möcüzələr) adlı kitabında, Quranda istifadə edilən hərfləri, qafiyə sistemini qrafik və sxemlər vasitəsilə əhatəli olaraq araşdırmışdır. Bu kitabda Qurandakı qafiyə sistemi ilə əlaqədar olduqca diqqət çəkici təsbitlər etmişdir.

Bilindiyi, kimi Quranda, 29 surə 1 ya da 1-dən çox simvolik hərflə başlayar. “Mukatta hərfləri” olaraq bilinən bu hərflər, eyni zamanda başlanğıc hərfləri olaraq da adlandırılır. Ərəbcədəki 29 hərfdən 14-ü, mukatta hərflərini meydana gətirir: Ayn, Sin, Qaf, Nun, Ra, Ya, Ta, Ha, Əlif, Lam, Mim, Ha, Sad, Kəf.

Bu hərflərdən “Nun” hərfinin Qələm surəsindəki istifadəsinə baxıldığında, ayələrin 88.8%-ində “Nun” hərfi ilə qafiyə olduğu görülər. Şuəra surəsinin 84.6%-ı, Nəml surəsinin 90.32%-i, Qəsas surəsinin 92.05-i “Nun” hərfi ilə qafiyələnmişdir.

Quran bütünlükdə nəzərə alındıqda isə, 50,08%-ində “Nun” hərfi ilə qafiyə edildiyi görülər. Digər sözlə, Qurandakı ayələrin yarısından çoxu “Nun” hərfi ilə bitir. Eyni uzunluqdakı heç bir ədəbi çalışmada, mətnin yarısından çoxunda tək səs ilə qafiyə edilməsi mümkün olmamışdır. Bu yalnız ərəbcə üçün deyil, bütün dillər üçün keçərlidir.

Quran qafiyə baxımından ümumi araşdırıldıqda isə, qafiyələrin təxminən 80%-nin Əlif, Mim, Ya və Nun hərfləri tərəfindən yaradılan üç səsdən (n, m, a) meydana gəldiyi görülər. 247 “Nun” hərfinin xaricində, ayələrin 30%-i “Mim”, “Əlif” ya da “Ya” ilə qafiyəlidir.

 

Ayə nömrəsi

Surənin adı

Nun hərfinin sayı

2

Bəqərə

196

3

Ali İmran

121

7

Əraf

193

10

Yunis

98

11

Hud

56

12

Yusif

93

13

Rad

5

14

İbrahim

6

15

Hicr

81

19

Məryəm

5

20

Taha

0

26

Şuəra

192

27

Nəml

84

28

Qəsas

81

29

Ənkəbut

59

30

Rum

54

31

Loğman

7

32

Səcdə

27

36

Yasin

71

38

Sad

18

40

Mümin

32

41

Fussilət

30

42

Şura

6

43

Zuxruf

78

44

Duhan

44

45

Casiyə

30

46

Əhqaf

26

50

Kaf

0

68

Qələm

42

 

Yuxarıdakı cədvəl mukata (simvolik) hərfləriylə başlayan surələrdə, “Nun” hərfi ilə sona çatan ayələrin bölgüsünü göstərir.

 

Qafiyələrdə ən çox istifadə edilən dörd səs:

 

Hərf

Cəmi

Səslər

a

y

m

n

Ayə sayı

949

246

666

3123

4984

Faizlə nisbəti (%)

15.22

3.94

10.68

50.03

79.92

Yuxarıdakı cədvəldə Quranın qafiyə sisteminin 79.92%-ni meydana gətirən 4 hərfin mütənasib şəkildə bölgüsü görülür.

 

Aşağıdakı surələrdə isə bu dörd hərflə edilən bir çox qafiyədən yalnız bir neçə nümunə yer alır:

 

Ayə nömrəsi

Müminun surəsi

1

Kad efleha elmu’minun

2

Elleziyne hum fi salatihim haşiun

3

Ve elleziyne hum an ellağvi muğridun

4

Ve elleziyne hum lizzekati failun

5

Ve elleziyne hum lifuricihim hafizun

6

… ev ma meleket eymanuhum fe innehum gayru melumiyn

7

… fe ulaike hum eladun

8

Ve elleziyne hum liemanetihim ve ahdihim raun

9

Ve elleziyne hum ala salatihim yuhafizun

10

Ulaike hum elvarisun

11

… hum fiha halidun

12

Ve lekad halakna elinsane min sulaletin min tiyn

13

Sümme cealnahu nutfeten fi kararin mekiyn

14

… fe tebareke allahu ehsenu elhalikiyn

15

Sümme innekum beade zalike lemeyyitun

16

Sümme innekum yevme elkıyameti tubasun

17

… ve ma kunna an elhalki gafiliyn

 

Ayə nömrəsi

Nəhl suresi

1

… ve teala amma yuşrikun

2

… ennehu la ilahe illa ena fettakun

3

… teala amma yuşrikun

4

… fe iza huve hasiymun mubiyn

5

… ve menafiu ve minha te’kulun

6

Ve lekum fiha cemalun hıyne turiyhune ve hiyne tesrehun

 

Ayə nömrəsi

Ənam surəsi

1

… Sümme elleziyne keferu birabbihim yeadilun

2

… sümme entum temterun

3

… ve yealemu ma teksibun

4

… illa kanu anha muaridiyn

5

… fe sevfe ye’tiyhim enbau makanu bihi yestehziun

6

… ve enşe’na min beadihim karnen aheriyn

7

… in haza illa sihrun mubiyn

8

… sümme leyunzarun

9

… ve lelebesna aleyhim ma yelbisun

10

… ma kanu bihi yestehziun

 

Ayə nömrəsi

Rum surəsi

6

… ve lakinne eksere ennasi la yealemun

7

… ve hum an elahiretihum gafilun

8

… ve inne kesiyren min ennasi bilikai rabbihim lekafiriyn

9

… ve lakin kanu enfusehum yezlimun

10

… en kezzebu biayatillahi ve kanu biha yestehziun

11

… sümme ileyhi turceun

12

… yublisu elmucrimun

13

… ve kanu bişürekaihim kafiriyn

14

Ve yevme tekumu essaatu yevmeizin yeteferrekun

15

… fe hum fi revdatin yuhberun

 

Ayə nömrəsi

Yunis surəsi

26

… ulaike ashabu elcenneti hum fiha halidun

27

.. ulaike ashabu ennari hum fiha halidun

28

… ve kale şürekauhum ma kuntum iyyana teabudun

29

… in kunna an ibadetikum legafiliyn

30

… ve dalle anhum ma kanu yefterun

31

… fe kul e fe la tettekun

32

… fe enna tusrafun

33

… ennehum la yu’minun

34

… fe enna tu’fekun

 

Ayə nömrəsi

Ənkəbut surəsi

6

… inne allahe leganiyyun an elalemiyn

7

… ve leyecziyennehum ehsene ellezi kanu yeamelun

8

… feunebbiukum bima kuntum teamelun

9

… lenudhilennehum fi essalihiyn

10

… ev leyse allahu biealeme bima fi essuduri elalemiyn

11

… ve yealemenne elmünafikiyn

12

… innehum lekazibiyn

13

… ve leyuselunne yevme elkıyameti amma kanu yefterun

14

… feeheze hum ettufanu ve hum zalimun

 

Ayə nömrəsi

Nəml surəsi

12

… innehum kanu kavmen fasikiyn

13

… haza sihrun mubiyn

14

… fe unzur keyfe kane akibetu elmufsidiyn

15

… min ibadihi elmu’miniyn

16

… inne haza lehuve elfadlu elmubiyn

17

… fe hum yuzeun

18

… suleymanu ve cunuduhu ve hum la yeşurun

19

… ve edhilni birahmetike fi ibadike essalihiyn

 

Ayə nömrəsi

Nisa surəsi

23

… inne allahe kane gafuren rahiymen

24

… inne allahe kane aliymen hakiymen

25

… ve allahu gafurun rahiymun

26

… ve allahu aliymun hakiymun

27

… en temiylu meylen aziymen

 

Ayə nömrəsi

Maidə surəsi

22

… fe inyehrucu minha fe inna dahilun

23

… fe tevekkelu in kuntum mu’miniyn

24

… inna hahuna kaidun

25

… fe ufruk beynena ve beyne elkavmi elfasikiyn

26

… fe la te’se ala elkavmi elfasikiyn

27

… kale innema yetekabbelu allahu min elmuttakiyn

28

… inni ehafu allahe rabbe elalemiyn

29

… ve zalike cezau ezzalimiyn

30

… fe katalehu fe esbaha min elhasiriyn

31

… fe esbaha min elnadimiyn

 

Ayə nömrəsi

Əraf surəsi

2

… ve zikra lilmu’miniyn

3

… kaliylen ma tezekkerun

4

… fe caeha be’suna beyaten ev hum kailun

5

… iz caehum be’suna illa en kalu inna kunna zalimiyn

6

… ve leneselenne elmurseliyn

7

… ve ma kunna gaibiyn

8

… fe ulaike hum elmuflihun

9

… bima kanu biayatina yezlimun

10

… kaliylen ma teşkurun

11

… lem yekun min essacidiyn

 

Ayə nömrəsi

Tövbə surəsi

7

… inne allahe yuhibbu elmuttakiyn

8

… ve ekserehum fasikun

9

… innehum sae ma kanu yeamelun

10

… ve ulaike hum elmuatedun

11

… ve nufassilu elayati likavmin yealemun

12

… leallehum yentehun

13

… ehakku en tehşevhu in kuntum mu’minyn

14

… ve yeşfi sudure kavmin mu’miniyn

 

Ayə nömrəsi

Bəqərə surəsi

62

… ve la havfun aleyhim ve la hum yehzanun

63

… ve uzkuru ma fihi leallekum tettakun

64

… lekuntum min elhasiriyn

65

… fe kulna lehum kunu kiredeten hasiiyn

66

… ve mev’izeten lilmuttakiyn

67

… euzu billahi en ekune min elcahiliyn

68

… fe amelu ma tu’merun

69

… bakaratun safrau fakiun levnuha tesurru ennnaziriyn

 

Ayə nömrəsi

Ali İmran surəsi

130

… ve ettaku allahe leallekum tuflihun

131

Ve ettaku ennare elleti uiddet lilkafiriyn

132

… leallekum turhemun

133

… uiddet lilmuttakiyn

134

… ve allahu yuhibbu elmuhsiniyn

135

… ve lem yusirru ala ma fealu ve hum yealemun

136

… ve niame ecru elamiliyn

137

… fenzuru keyfe kane akibetu elmukezzibiyn

138

… ve mev’izetun lilmuttakiyn

139

… ve entum elealevne in kuntum mu’miniyn

140

… ve allahu la yuhibbu ezzalimiyn

 

Ayə nömrəsi

Ənbiya surəsi

5

… felye’tina biayetin kema ursile elevveliyn

6

… e fe hum yu’minun

7

… in kuntum la tealemun

8

… ve ma kanu halidiyn

9

… ve ehlekna elmusrifiyn

10

… e fe la teakilun

11

… ve enşe’na beadeha kavmen aheriyn

12

… hum minha yerkudun

 

Ayə nömrəsi

Nur surəsi

47

… ve ma ulaike bilmu’miniyn

48

… feriykun minhum muaridun

49

Ve in yekun elhakku ye’tu ileyhi muziniyn

50

… bel ulaike hum ezzalimiyn

51

… ve ulaike hum elmuflihun

52

… ve ulaike hum elfaizun

53

… inne allahe habiyrun bima teamelun

54

… ve ma ala resuli illa elbelagu elmubiyn

55

… fe ulaike hum elfasikun

 

Ayə nömrəsi

Hicr surəsi

6

… ve ma yeste’hirun

7

… in kunte min essadikiyn

8

… ve ma kanu izen munzariyn

9

… ve inna lehu lehafizun

10

Ve lekad erselna min kablike fi şiyai elevveliyn

11

… kanu bihi yestehziun

12

Kezalike neslukuhu fi kulubi elmucrimiyn

13

… kad halet sunnetu evveliyn

14

… fihi yearucun

15

… nahnu kavmun meshurun

987444

İki yüz, üç yüz sətirlik şeirdə, qafiyənin iki üç səslə yaradılması bu əsərə şah əsər deyiləcək qədər əhəmiyyətli xüsusiyyət qazandıra bilər. Ancaq Quranın uzunluğu, ehtiva etdiyi məlumatlar və hikmətli izahat nəzərə alındığında, bu cür qafiyədən istifadə şəklinin necə fövqəladə vəziyyət olduğu daha yaxşı aydın olacaq. Çünki Quran insanlara rəhbər olan imani kitab olaraq, bütün ədəbi üstünlüklərinin, ictimai və psixoloji mövzularıyla yanaşı, fiziki elmlərlə əlaqədar bir çox mövzunu da ehtiva edir. Bu səbəbdən bu cür müxtəlif və elmi mövzuları ehtiva edən Quranda, bu qədər az səslə qafiyə təmin edilməsi insan səyiylə reallaşdırıla bilməyəcək vəziyyətdir. Bu baxımdan ərəb dili mütəxəssisləri Quranı “qəti olaraq təqlid edilə bilməz” olaraq təyin edirlər.

 

246) F. F. Arbuthnot, The Construction of the Bible and the Koran, London, 1985, səh. 5. http://www.islamweb.net/english/quran/miracalous/miracalous1.htm

247) Dr. Adel M. A. Abbas, Anne P. Fretwell, Science Miracles, Nömrə Sticks or Snakes, Amana Publications, Beltsville, Maryland, ABŞ, 2000, səh. 13.