11 yanvar 2003-cü il tarixdəki “Hürriyet Bilim” jurnalında, “Scientific American” jurnalının dekabr 2002-ci il sayından tərcümə edilən məqalə nəşr olundu. “İnsan inkişafında ən əhəmiyyətli faktor: Bəslənmə” başlığını daşıyan yazıda, insandan sözdə təkamülləşmiş heyvan növü olaraq danışılır, bəslənmə ehtiyac və vərdişləriylə sözdə təkamülü arasında əlaqələr qurulmağa çalışılırdı. Yalnız təkamülçü elm adamlarının fərziyyələrinə əsaslanan və hər hansı elmi dəlil ortaya qoymayan yazıyla, oxucuların şüuraltına insanın təsadüflərlə ortaya çıxmış heyvan növü olduğu təlqini edilirdi.
“Hürriyet Bilim” jurnalının bu yazısı ciddi elm jurnalında olmayacaq yanılmalar ehtiva etməkdədir. Yazıya hakim olan izahat və yazıyla birlikdə təqdim edilən şəkillər qiymətləndirildiyində “tabloid” qəzetlərdə rast gəlinən fantastik üslub gözə dəyməkdədir. Dörd səhifə halında verilən yazının təxminən iki tam səhifəsini örtən şəkil bunda əhəmiyyətli rol oynamaqdadır. Bu şəkildə ağaclarla əhatə olunan sahədə irəliləyən meymun adam və ailəsi təsvir edilmişdir. Tüklü bədənlərinə baxmayaraq, insan kimi duruş və baxışlara sahib canlıların olduğu bu şəkil, tamamilə təxəyyülə əsaslanır. “Scientific American” və “Hürriyet Bilim” jurnalları, təkamül təbliğatında əhəmiyyətli yeri olan “dəlilsizliyin açdığı boşluqları şəkillə doldurma” taktikasını tətbiq etməkdədirlər.
“Hürriyet Bilim” jurnalında “Canlıların enerjini tapma və istifadə etmə üsullarını araşdıraraq, təbii seleksiyanın təkamüllü dəyişimini necə reallaşdırdığını anlaya bilərik” deyilməkdə və xəyali təkamül ssenarilərindəki iki ayaqlı olma, beynin gedərək böyüməsi və təkamülünü tamamlayan Homo erectusun Afrikadan çıxışı kimi mövzulara keçid edilməkdədir.
Əvvəlcə bilinməsi lazım olan nöqtə, yuxarıda ifadə edilənin əksinə, təbii seleksiyanın heç bir təkamülləşdirici təsiri olmadığıdır. Bu mövzu daha əvvəlki “Netcavab” yazılarında və Harun Yəhyanın əsərlərində geniş şəkildə izah edildiyi üçün burada təkrar etmirik.
Bəslənmənin təkamülləşdirici rol oynadığı iddiası bir xəyaldır
“Hürriyet Bilim” əlavəsində,
“Atalarımızın qidalardan aldığı enerjini və bəslənmənin keyfiyyətini artırmağa yönəlik inkişafları, insanlığın ən çox təkamül keçirməsində və digər primatlardan ayrılmasında əsas xüsusiyyətlərdən biri oldu”
şəklində iddia ortaya qoyulmuşdur. Ancaq bu iddia elmi baxımdan etibarsız iddiadır. Daha yaxşı bəslənən canlılar daha qüvvəti bədənə sahib ola bilərlər; daha sağlam və uzun həyat yaşaya bilərlər. Ancaq daha yaxşı bəslənmələri onları başqa növlərə çevirən səbəb ola bilməz. Çünki bəslənmə ilə insanın genetik quruluşu arasında əlaqə yoxdur. Bir “növ dəyişikliyi” olması üçün, genetik quruluşun böyük ölçüdə dəyişərək yenidən dizayn edilməsi lazımdır (təbiətdə belə bir şey əsla müşahidə edilməmişdir) ancaq qidalar genetik quruluşa təsir etməzlər.
Bunu bir nümunəylə gözümüzdə canlandıraq: Ov heyvanlarının çox olduğu bir bölgədə yaşayan və digər ovçu heyvanlarla rəqabət etmək məcburiyyətində olmayan bir çita sürüsü, daha çox ət yediyi üçün qüvvətlənə bilər. Ancaq bu çitaların təkamülləşib bir başqa növə, məsələn aslanlara çevrilmələri qeyri-mümkündür. Çünki çitanın və aslanın DNT-ləri fərqlidir və bəslənmə şəkliylə DNT quruluşu arasında heç bir əlaqə yoxdur. Hər canlı növündə əsas cütləri xüsusi bir sırayla silsiləli olar. Bu xüsusi sıra canlının genetik kodunu meydana gətirər və nəsildən nəsilə dəyişmədən qorunar. Buna görə də bəslənmənin insanın sözdə təkamülündə rol oynamış olması mümkün deyil. Bəslənmənin genə təsir edə biləcəyini və “təkamül” ola biləcəyini iddia etmək, Lamarckın “qazanılmış xüsusiyyətlərin köçürülməsi” tezisi kimi xurafatdır.
İki ayaqlılığa keçid də xəyali ssenaridən ibarətdir
Yazıda dörd ayağı üzərində gəzən meymunların zamanla iki ayaqlı hala gəldikləri izah edilərkən bu sözdə dəyişikliyin səbəbi ola biləcək vəziyyətlər ələ alınmaqdadır. İki ayaq üzərində yeriyən ilk növ olaraq göstərilən Australopitekus fosillərinin ən məşhuru 1974-cü ildə, skeleti 40% nisbətində qorunmuş halda olan və “Lucy” adıyla bilinən Australopitekus afarensisdir. Təkamülçülər skeletin bəzi sümüklərinə baxaraq bu növün iki ayaq üzərində yeriyə bildiyini, bu səbəbdən insanın təkamüllü atası olması lazım olduğunu müdafiə etməkdədir. Halbuki, Australopitekus üzərində edilən bir çox araşdırmada bu növün bir insana bənzər şəkildə yeriyə bilməyən meymun növü olduğu ortaya qoymuşdur:
- Lord Zuckerman, özü də təkamül nəzəriyyəsini mənimsəməsinə baxmayaraq, Australopitekusların yalnız adi meymun növü olduqları və qəti olaraq dik yeriyə bilmədikləri nəticəsinə gəldi (1)
- Bu mövzudakı araşdırmalarıyla məşhur digər təkamülçü anatomiyaçı Charles E. Oxnard da Australopitekusun skelet strukturlarını günümüz oranqutanlarınkına bənzədiyi nəticəsinə gəldi. (2)
- 1994-cü ildə İngiltərədəki Liverpul Universitetindən Fred Spoor və qrupu, Australopitekusun skeleti ilə əlaqədar qəti nəticəyə gəlmək üçün əhatəli araşdırma etdi. Skeletlərdə, bədənin yerə görə mövqeyini təyin edən “ilbiz” adlı orqan üzərində araşdırmalar icra edildi. Spoorun gəldiyi nəticə, Australopitekusun insanlarınkına bənzər yerimə şəklinə sahib olmadığı idi. (3)
- 2000-ci ildə B. G Richmond və D. S Strait adlı elm adamlarının reallaşdırdığı və “Nature” jurnalında nəşr olunan bir araşdırmada Australopitekusların qabaq qol sümükləri araşdırıldı. Müqayisə etməli anatomik araşdırmalar, bu növün indiki vaxtda yaşayan və 4 ayaq üzərində gəzən meymunlarla eyni qabaq qol anatomiyasına sahib olduğunu göstərdi . (4)
Bu araşdırmalar təkamülçülərin ara növ olaraq göstərdikləri Australopitekusların əslində soyu tükənmiş bir meymun növü olduğunu ortaya qoymaqdadır.
İki ayaq üzərində yeriyən şimpanzelər, təkamülçülərin iddialarının etibarsızlığını göstərir
Australopitekuslarla əlaqədar bu araşdırmaların kənarında, iki ayaqlılığın təkamüllü mərhələ olduğu iddiasının əsassızlığını göstərən yeni tapıntı daha vardır.
İndiki vaxtda bəzi meymun növləri iki ayaq üzərində yeriyə bilir. Liverpul universitetindən Dr. Robin Crompton tərəfindən edilən və The Scotsman qəzetində “İki ayaqlı şimpanzelər Darvinin nəzəriyyəsini tapdaladı” başlığıyla verilən araşdırmaya görə Uqandanın Bvindi bölgəsində yaşayan şimpanzelər iki ayaq üzərində yerimə qabiliyyətinə onsuz da sahibdirlər. Dr. Crompton, bu vəziyyətlə əlaqədar olaraq bunları söyləməkdədir:
“Bu vəziyyət, ümumiyyətlə qəbul edilən, dörd ayağı üzərində yeriyən şimpanzelərdən təkamülləşdiyimiz iddiasına ziddir”. (5)
Cromptonun bu tapıntısı, dörd ayaqlı atasal meymunun zamanla ayağa qalxaraq iki ayaq üzərində yaşayan insana çevrildiyi nağılının mənasızlığını açıqca ortaya qoymaqdadır. Haqqında danışılan şimpanzelər müəyyən ölçüyə qədər iki ayaq üzərində yeriyə bilmə qabiliyyətinə sahibdirlər ancaq yenə də şimpanze, yəni meymundurlar. Meşələrdə meymun kimi yaşamaqda, meymun kimi bəslənməkdədirlər. Bu yöndən baxıldığında Australopitekusun da eynilə Cromptonun rast gəldiyi şimpanzelər kimi müəyyən ölçüdə iki ayaq üzərində yeriyə bilmə qabiliyyətinə sahib adi meymun olduğunu düşünməmək üçün heç bir məntiqli səbəb yoxdur.
Təkamülçülərin isə Australopitekusu insanın sözdə təkamülünə “dəlil” göstərməsi isə yalnız bu canlının iki ayaq üzərində yerimə qabiliyyətinə sahib olduğu istiqamətindəki (yuxarıda göstərdiyimiz kimi tamamilə mübahisəli) görüşdür. Gerçəkdə iki ayaq üzərində yeridiyi mübahisəli bir meymun qalığı nəyin dəlili ola bilər? Yalnız bir zamanlar iki ayaq üzərində müəyyən bir ölçüdə-eynilə Cromptonun rast gəldiyi şimpanzelər kimi (təsdiqlənə bilən meymunlar) yaşadığının əlbəttə… Təkamülçülər isə tamamilə xəyal gücünə əsaslanaraq, Australopitekusların xəyali insan təkamülündə bir mərhələni göstərdiyini irəli sürməkdədirlər. Bu tutumlarının altında isə insanın meymunlardan təkamülləşmiş canlı olduğu düşüncəsini ən başda bir doqma olaraq mənimsəmiş olmaları yatmaqdadır. Zehinlərində bu doqmayla qalıq axtaran və ya analiz edən təkamülçü mütəxəssislər, Australopitekusun anatomik xüsusiyyətlərini (Australopitekus olmadan əvvəl də mövcud olan) bu xəyali cədvələ oturtmaqdadırlar.
Görüldüyü kimi, iki ayaqlılıq üzərində edilən bu təkamülçü fərziyyələr yalnız ön mühakimə və fərziyyəyə əsaslanır. “Scientific American” jurnalı öz ön mühakimələri çərçivəsində etdiyi qiymətləndirmələri, elmdən tamamilə uzaq olduqları halda, oxucularına elmi gerçəklərmiş kimi təlqin etməyə çalışır.
İki ayaqlılıq və digər insana xas xarakterlər: Ön mühakimə və fərziyyə şorbası
“Hürriyet Bilim” əlavəsində iki ayaqlılıq kimi sözdə adaptasiyanın canlıya hansı üstünlükləri qazandırmış ola biləcəyiylə əlaqədar bir çox fərziyyəyə yer verilməkdədir. Nə var ki “Hürriyet Bilim”də yer verilən iddialar elmi dəlillərdən deyil ön mühakimələrdən ortaya çıxmaqdadır. Bu mövzuda paleontoloq Pat Shipman, “American Scientist” jurnalında nəşr olunan bir məqaləsində bunları söyləməkdədir:
“İnsan növünün gerçək təbiəti və öz növümüzün təməl adaptasiyaları haqqındakı fikirlərin bir sərhədi yoxdur. Bəziləri insana xasların təməldə düşünə bildiklərini söyləyər, bəzilərinə görə alət edə bilər və ya danışa bilərlər; qalanlar isə ovlanma və ya iki ayaq üzərində yerimənin insana xas olmaları xüsusi etdiyini iddia edərlər. İlk insana xas olmasının neyə bənzədiyini bilmək fərziyyə və ön mühakiməylə dadlandırılmış şorbaya bir az ət qata bilər”. (6)
“Hürriyet Bilim” qəzetində yer alan fosil sıralamaları və iki ayaqlılığa keçid ssenariləri həqiqətdən kənardır. Müasir elm tapıntıları darvinizmə zərbə üzərinə zərbə vurmaqdadır. İnsanın təkamülü ssenariləri də bu səbəblə çıxmaza girmişdir. “Scientific American” qaynaqlı “Hürriyet Bilim” məqaləsi də təkamül nəzəriyyəsini ayaqda tuta bilmə məqsədiylə köhnə iddiaların yeni şəkillərlə bəzənmiş versiyalarından başqa bir şey deyil.
1) Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New York: Toplinger Publications, 1970, səh. 75-94
2) Charles E. Oxnard, “The Place of Australopithecines in Human Evolution: Grounds for Doubt”, “Nature”, cild 258, səh. 389
3) Fred Spoor, Bernard Wood, Frans Zonneveld, “Implication of Early Hominid Labryntine Morphology for Evolution of Human Bipedal Locomotion”, “Nature”, cild 369, 23 iyun 1994, səh. 645-648.
4) Richmond, B.G. and Strait, D.S., Evidence that humans evolved from a knuckle-walking ancestor, “Nature” 404(6776):382, 2000.
5) The Scotsman.com: “Chimps on two legs run through Darwin’s theory”
http://news.scotsman.com/index.cfm?id=1016102002
6) “Hunting the First Hominid”, Pat Shipman, “American Scientist” yanvar-fevral 2002, səh. 25
