“Scientific American” jurnalı, iyul 2002-ci il sayında “Yaradılışçı axmaqlığa qarşı 15 cavab” başlıqlı məqalə nəşr etdi. Ancaq bu aqressiv yazı, yaradılışa qarşı heç bir elmi cavab ehtiva etmir, yalnız darvinistlərin fanatizm və mövhumatlarını sübut edirdi.
Amerikanın əsas elm jurnallarından biri olan “Scientific American”ın iyul 2002-ci il sayında maraqlı yazı nəşr olundu. Jurnalın redaktoru John Renie tərəfindən yazılan “15 Answers to Creationist Nonsense” (Yaradılışçı axmaqlığa 15 cavab) başlıqlı yazıda, darvinist fanatizmin əhəmiyyətli nümunələri sərgilənirdi. Əvvəlcə başlığı olmaq üzrə, yazıda aqressiv üslub, əslində illərdir izah etdiyimiz həqiqətin canlı isbatı idi: Darvinistlər, təkamül nəzəriyyəsinə tamamilə doqmatik şəkildə bağlıdırlar. Tənqidlərə qarşı verdikləri dözümsüz, qəzəbli və fanatik reaksiyalar, sahib olduqları doqmanın nəticəsidir.
Bu məqalədə “Scientific American”ın mövzu ilə bağlı yazısındakı yanılmalar və yanıltmalar araşdırılacaq.
Çətin suallardan qaçmaq
Əgər bir mövzuda, qarşı çıxdığınız tezisin 15 sualına cavab verəcəksinizsə, sualların hər birində əhəmiyyətli mövzunu ələ almağınız gözlənilər. Amma əgər qarşı tərəfin gerçək suallarını ələ almaq yerinə, xəyali suallar çıxarar və bunların cavablarıyla zaman itirsəniz, sizi izləyənlər inandırıcılığınızdan haqlı olaraq şübhə edərlər. Çünki gerçək suallarla üzləşməkdən qaçmaq, öz özünüzü və ya sizi izləyənləri aldatmağa çalışdığınızı göstərər.
“Scientific American”ın “15 sual”ı da, tam bir “gerçəklərlə üzləşməkdən qaçma” üsuludur. Sualların bir neçəsi, daha ilk başda bu istiqamətdən özünü ələ verməkdədir:
“Təkamül yalnız nəzəriyyədir. Həqiqi və ya elmi qanun deyil.”
“Təkamül elmdən kənardır, çünki təcrübəyə və ya müşahidəyə tabe deyil. Heç bir zaman müşahidə edilməmiş və əsla təkrar edilə bilməyəcək hadisələr haqqında iddialar edir.”
“Əgər insanlar meymunlardan yarandılarsa, hələ də niyə meymunlar var?
Yuxarıdakı sualların heç biri, təkamül nəzəriyyəsinə qarşı tənqid gətirən elm adamların tərəfindən dilə gətirilən etirazlar deyil. Darvinizmi ciddi şəkildə tənqid edən hər kəs, “nəzəriyyə” anlayışının nə mənanı verdiyini bilməkdə və keçmişdə yaşanmış hadisələrə dair elmi araşdırmaların müşahidə və təkrarlama üsullarıyla icra edilə bilməyəcəyini qəbul etməkdədir. Eyni şəkildə, insanın mənşəyi mövzusundakı darvinist tezisi ciddi şəkildə tənqid edən heç bir elm adamı da, “meymunlardan gəldiksə, hələ də niyə meymunlar vardır” kimi gülməli etiraz qarşıya qoymamaqdadır.
Şübhəsiz, məqalənin yazıçısı olan John Renie də bunları bilməlidir. Buna baxmayaraq, yuxarıdakı üç gülməli sualı “yaradılışçıların etirazları” kimi təqdim etməsi və bunlara qənaətbəxş cavablar verdiyini düşünərək ovunması, Renienin “qaçaq güləşdiyini” göstərməkdədir. Əgər həqiqətən “yaradılışçılara cavab” vermək istəyirsə; heyvan filmlərinin hamısına yaxınının necə olub ki, Kembri dövründə bir anda ortaya çıxdıqları; niyə canlıların genetik məlumatını inkişaf etdirən mutasiya nümunəsinə heç bir zaman rast gəlinmədiyi; və ya niyə Darvinə görə milyardlarla olmalı olan ara forma fosillərindən əsər olmadığı kimi həqiqi suallara cavab verməlidir.
Rennienin cavablandırmağa çalışdığı (və çoxu yenə “asan sual” sayıla biləcək olan) digər suallar haqqındakı gerçəklər isə aşağıda sırayla ələ alınmışdır.
Təbii seleksiya haqqındakı yanılma I (Sual 2)
“Scientific American” redaktoru John Renie, 15 sualının ikisində təbii seleksiya anlayışını ələ almaqdadır. Bunların ilkində (sual 2) təbii seleksiyanın bir tavtologiya (yəni sonsuz dövr məntiqi) olduğu istiqamətindəki etirazı cavablandırmağa çalışmaqdadır. İkincisində isə (sual 11) təbii seleksiyanın mikro təkamül təmin edə biləcəyi ancaq makro təkamül təmin etmədiyi istiqamətindəki etiraza cavab verməyə məşğul olmaqdadır.
İlk məqalədə Renienin istinad verə bildiyi tək nümunə, Peter P. Grantın Qalapaqos adalarındakı alacəhrələr üzərində etdiyi məşhur müşahidələrdir. Renie, bu nümunəni qısaca “population shifts in the wild” (təbiətdəki populyasiya dəyişmələri) olaraq təyin etməkdə və təbii seleksiya ilə təkamülə dəlil saymaqdadır. Halbuki, Peter P. Grantın işləri, Qalapaqosdakı alacəhrə populyasiyalarının təbii şərtlərdəki dəyişmələrə görə yalnız “dalğalandıqlarını”, yəni müəyyən istiqamətdə dəyişmə keçirmədiklərini göstərmişdir. Həm də 13 ayrı növ olaraq təyin olunan bu alacəhrə populyasiyalarının gerçəkdə çox daha az sayda növə ayrıldıqlarını və bunun da kənarında, haqqında danışılan fərqli növlərin bir-birləriylə birləşmə meylində olduqlarını ortaya qoymuşdur. Bunların mənası; təbii seleksiyanın Qalapaqos adalarındakı alacəhrə növləri üzərində təkamül yəni müəyyən istiqamətdə inkişaf və yeni növ meydana gəlməsini təmin etmədiyidir.
Bioloq Jonathan Wells, “Təkamülün İkonaları” adlı əhəmiyyətli kitabında Grantın işini bütün detallarıyla ələ almış və yuxarıda ifadə etdiyimiz nəticəni gözlər önünə sərmişdir. Rennienin buna baxmayaraq, hələ də təkidlə Grantın Qalapaqos müşahidələrinə yönəlməsi, tək sözlə çarəsizlik ifadəsidir.
Təbii seleksiya haqqındakı yanılma II (Sual 11)
Rennienin təbii seleksiya haqqındakı ikinci sualda (sual 11-də) etdiyi kiçik qaçış maraqlıdır. Sual budur:
“Təbii seleksiya mikro təkamülü açıqlaya bilər, amma yeni növlərin və daha üst həyat kateqoriyalarının mənşəyini açıqlaya bilməz.”
Rennienin bu suala verdiyi cavab isə, Ernst Mayrın elm dünyasının gündəminə gətirdiyi “allopatrik növləşmə” anlayışına əsaslanır.
Buradakı yanılmanı göstərmək üçün, əvvəlcə haqqında danışılan “allopatrik növləşmə” anlayışını və bunun təməli olan “coğrafi izolyasiya”nı ifadə etmək lazımdır: Bilindiyi kimi, hər canlı növü içində, genetik variasiyadan qaynaqlanan fərqliliklər vardır. Əgər bu növə aid canlıların arasına coğrafi maneə girsə, yəni bir-birlərindən “təcrid” olsalar, o zaman bir-birindən qopmuş olan bu iki qrupun içində böyük ehtimalla fərqli variasiyalar ağırlıq təşkil etməyə başlayar. Eyni növə aid olmalarına baxmayaraq, aralarında diqqətə çarpan morfoloji fərqlər olan bu kimi variasiyalara “alt növ” adı verilər.
Rennienin bəhs etdiyi Növləşmə iddiası buradan sonra dövrəyə girər. Bəzən, coğrafi izolyasiya yoluyla bir-birlərindən qopmuş olan A və B variasiyaları, bir şəkildə yenidən bir yerə gətirildiklərində, bir-birləri ilə cütləşməzlər. Cütləşmədikləri üçün də, müasir biologiyanın “növ” təyin etməsinə görə, “alt növ” olmaqdan çıxıb, “ayrı növlər” halına gəlmiş olarlar. Buna “növləşmə” (speciation) adı verilir.
Ancaq burada iki əhəmiyyətli nöqtə vardır:
1) Bir-birlərindən təcrid olmuş olan A və B variasiyaları, bir yerə gəldiklərində cütləşmir ola bilərlər. Amma bu fakt çox vaxt “cütləşmə davranışı”ndan qaynaqlanar. Bu səbəbdən əslində genetik məlumat baxımından hələ eyni növə aiddirlər. (Necə ki, bu səbəblə “növ” anlayışı biologiyada mübahisə mövzusu olmağa davam etməkdədir.)
2) Əsl əhəmiyyətli nöqtə isə, bu “növləşmə”nin, bir genetik məlumat artımı deyil, əksinə genetik məlumat itkisi mənasını verməsidir. Ayrışmanın səbəbi, variasiyalardan birinin və ya hər ikisinin yeni genetik məlumat əldə etmiş olmaları deyil. Belə bir genetik məlumat əlavə olunması yoxdur. Əksinə, daha əvvəldən fərqli genetik məlumatları eyni anda saxlayan populyasiya yerinə, indi genetik məlumat cəhətdən daha kasıblaşmış iki populyasiya vardır.
Bu səbəbdən Rennienin təkamül nümunəsi olaraq göstərdiyi bu “növləşmə”nin təkamül nəzəriyyəsini dəstəklər heç bir istiqaməti yoxdur. Çünki təkamül nəzəriyyəsi, canlı növlərinin hamısının sadədən kompleksə doğru təsadüflər yoluyla törədiyi iddiasındadır. Bu səbəbdən bu nəzəriyyənin diqqətə alına bilməsi üçün, ortaya “genetik məlumatı artırıcı mexanizmlər” qoya bilməsi lazımdır. Bu mövzunu açıqladıqdan sonra, “Scientific American” redaktoru Rennienin ikinci yanılmasına (daha doğrusu yanıltmasına) gələk.
Diqqət yetirsəniz, Rennie, 11 nömrəli “yaratlışçı” sualı; “Təbii seleksiya mikrotəkamülü açıqlaya bilər, amma yeni növlərin və daha üst həyat kateqoriyalarının mənşəyini açıqlaya bilməz.” deyə soruşmaqdadır. Yəni sualda, həm növlərin, həm də, “daha üst həyat kateqoriyalarının” mənşəyindən danışmaqdadır.
Halbuki cavabda yalnız növlərin mənşəyindən bəhs vardır! (O da yuxarıda açıqladığımız kimi etibarsız şərhdir.) Rennie, növdən daha üst kateqoriyalar olan cins, ailə, dəstə, sinif və ya filim kimi kateqoriyaların mənşəyindən heç danışmamaqda, bu mövzuda şərh etməməkdədir.
Bu üslub, böyük ehtimalla diqqətsiz oxucuları razı salmağa istiqamətlidir: Yalnız “15 sual”ı oxuyub, altındakı uzun (amma boş) cavabları oxumaqdan yorulan oxucular, Rennienin bütün bu suallara həqiqətən cavab verdiyini sanacaqlar.
Darvinizmin müdafiəçilərinin bu kimi üsullara müraciət etmələri, nəzəriyyənin nə cür böyük çıxmaz içində olduğunu bizə bir daha göstərməkdədir.
Rennienin təbii seleksiya mövzusunda yazdığı son şərh isə, təbii seleksiya xaricində də təkamül mexanizmləri ola biləcəyi istiqamətindədir. Bu mövzuda verdiyi tək nümunə, təkamülçülərin mitoxondrinin mənşəyi mövzusunda uzun müddətdir dilə gətirdikləri fərziyyədən ibarətdir. Özü bir fərziyyə olan təkamül nəzəriyyəsini dəstəkləmək üçün dəlilə deyil də fərziyyəyə müraciət etmək, şübhəsiz, ancaq təkamülçülərin ümidsizliyinin bir göstəricisi ola bilər.
İnsanın mənşəyi haqqındakı yanılma (Sual 3)
John Renie, yazısındakı 3-cü sualda insanın mənşəyinə də toxunmaqda və belə yazmaqdadır:
Təkamül, insanın bilinən ilk ataları (təxminən 5 milyon il əvvəli) ilə anatomik istiqamətdən müasir insanların (təxminən 100.000 il əvvəl) ortaya çıxışı arasında, insan kimi varlıqlardan ibarət olan ardıcıl olmasını və bunların gedərək daha az meymunabənzər və daha müasir strukturlara sahib olmasını nəzərdə tutar. Və necə ki, fosil qeydləri də bunu göstərməkdədir.
“Ata-nəvə əlaqələrinə əsaslanan insan təkamülü sxemi, tamamilə gerçəklərin sonrasında yaradılmış insan icadıdır və insanların ön mühakimələrinə görə şəkillənmişdir… Bir qrup fosili götürmək və bunların bir qohumluq zəncirini əks etdirdiklərini söyləmək, test edilə bilər elmi fərziyyə deyil, amma gecə yarısı nağıllarıyla eyni dəyəri daşıyan iddiadır-əyləndirici və hətta bəlkə istiqamətləndiricidir, amma elmi deyil.1
Elm adamlarının təkamülə olan inancı haqqındakı yanılma (sual 4)
John Renienin darvinizmi müdafiə etməyə çalışarkən qarşıya qoyduğu bir başqa şərh, təkamül nəzəriyyəsinin elm dünyasında məşhur olduğunu qəbul gördüyü istiqamətindədir.
Bir görüşün məşhur olduğu qəbul görməsinin ümumiyyətlə, iki fərqli səbəbi ola bilər: ya bu fikri sübut edən bir çox dəlil vardır, ya da sistem insanlara bu fikri bir şəkildə təlqin etməkdədir. Təkamül nəzəriyyəsinin ardındakı “məşhur elmi dəstək” hekayəsində də ikinci vəziyyət etibarlıdır. Akademik dünya, elmi materialist fəlsəfəylə eyni zənn edən böyük yanılmanın təsiri altındadır və bu dünyanın liderləri, bu yanılmanı digər elm adamlarına təlqin etməkdədirlər. Təkamülə qarşı çıxmaq, elmə qarşı çıxmaq kimi göstərilsə, elm adamları bu mövzuda necə azad şəkildə tənqid edə bilərlər?
Əslində John Rennienin şəxsən öz yazısı, təkamül mövzusundakı fikri diktatorluğun izlərini daşımaqdadır. Rennie yazısının başlığında yaradılışı “axmaqlıq” olaraq göstərməkdədir. Elmi jurnal bu mövzuda belə bir başlıq istifadə edirsə, o mövzunun azad mübahisə zəminində mübahisə edildiyi deyilə bilərmi? Rennie jurnalın giriş yazısında daha da aqressivləşməkdə və yaradılışı müdafiə etmənin “düz dünya kosmologiyası”nı müdafiə etmək qədər elmdən kənar olduğunu söyləməkdədir. Əsas yazısında isə yaradılışı müdafiə edənlərdən “saxtakar yaradılışçılar” deyə danışmaqdadır. (səh. 65) Darvinizm mövzusunda bu cür böyük mövhumatçılıq nümayiş etdirən insanların idarə etdiyi elm jurnallarının bu mövzuda obyektiv olduqları düşünülə bilərmi? Bu cür böyük fikri təzyiq mühitində, məqalələrini elmi jurnallarda yayımlamaq məcburiyyətində olan elm adamları necə darvinizmi tənqid edə bilərlər? Neçə adam “kral çılpaq” deməyi gözə ala bilər?
John Rennienin məqaləsində iştirak edən və təhsil səviyyəsi artdıqca yaradılışa olan inancın azaldığını göstərən cədvəl də (səh. 65), darvinist düşüncə diktatorluğunu ifadə etməkdən başqa məna ehtiva etməməkdədir. Universitetlərin mövhumatçı darvinistlər tərəfindən nəzarət edildiyi təhsil sisteminin darvinist fərdlər yetişdirməsindən daha təbii bir şey ola bilməz.
Ancaq elmin gözəl tərəfi, təzyiqlərin uzun müddətə müvəffəqiyyətsiz olmalarıdır. Darvinizm məbədinin çökmək üzrə olan təməlləri, azad elmin yaxında bu doqmanı tamamilə yıxacağının xəbərçisidir.
Qaynaqların təhrif edilməsi iddiası (sual 5)
John Renie oxucularının zehnindən darvinizmlə əlaqədar bütün şübhələri silə bilmək üçün məşğul olarkən, yaradılışçıların təkamülçülərdən istifadə etdiyi qaynaqları gündəmə gətirməkdə və bu qaynaqların həmişə təhrif edildiyini iddia etməkdədir. Renieyə görə özlərindən istinad edilən elm adamları həmişə təkamülçüdür, ancaq sözdə “dürüst olmayan yaradılışçılar”, bu şəxsləri təkamül əleyhdarı kimi göstərməkdədirlər.
Halbuki, gerçək daha fərqlidir. Yaradılışçılar təkamülçü adamlardan istinad edərkən bu şəxslərin təkamül əleyhdarı olduqlarını iddia etməməkdədirlər. Stephen Jay Gould, Alan Feduccia ya da Henry Gee… Bu elm adamlarının “təkamül əleyhdarı” olduqlarını kimsə iddia etməməkdədir. Amma bu və bənzəri bir çox təkamül yanlısı elm adamı, təkamül nəzəriyyəsinin açıqlarını görmüş və bunları dilə gətirmişlər. Bu mövzudakı şərhlərinin istinad edilməsindən daha təbii bir şey ola bilməz.
Bu istinad bolluğunun səbəbi isə, təkamül nəzəriyyəsinin fərziyyələr yumağı olmasıdır. Ortada təkamül lehində konkret dəlillər olmadığı üçün, təkamülçülər dərhal hər mövzuda fərziyyə irəli sürürlər. Fərziyyələr əldəki məlumatlara uyğun gəlmədiyi üçün də davamlı açıq verməkdə və bu vəziyyət müxtəlif elm adamları tərəfindən ifadə edilməkdədir.
Həyatın mənşəyi və John Rennienin çırpınışları (sual 7)
Daha əvvəlki 6 sualda dilə gətirdiyi fərziyyələrdən sonra John Renie 15 problemin 7-cisində nəhayət, həqiqətən, əhəmiyyətli bir mövzuya əl atmaqdadır: Həyatın mənşəyi. İlk canlı necə ortaya çıxmışdır?
Bu sual qarşısında Rennienin təkcə etdiyi şey, Aleksandr Oparindən (1920-ci illərdən) bu yana təkamülçülər tərəfindən irəli sürülən ssenarini bir neçə cümləylə yekunlaşdırmaqdan ibarətdir. “Həyatın mənşəyinin hələ bir sirr olduğunu” qəbul etdikdən sonra, Rennie ssenarini bu şəkildə inandırıcı etməyə çalışmaqdadır:
… Amma biokimyaçılar, primitiv nuklein turşuların, amin turşularının və həyatın digər elementlərin öz özlərini meydana gətirə biləcəklərini və özünü-köçürən, özünə-kafi vahidlər şəklində mütəşəkkil edə bildiklərini göstərmişlər və hücrəsəl biokimyanın təməllərini atmışlar.
Rennie həyatın mənşəyi kimi kritik mövzunu bu cür səthi şərh ilə ötürməkdə haqlıdır; çünki detala girmə şansı yoxdur. Yuxarıdakı cümləni bir az detallandıraraq ələ alsaq, Rennienin iddiasının tamamilə həqiqətdən kənar olduğunu görərik:
1) Əvvəlcə, “primitiv nuklein turşular, amin turşuları və digər elementlərin primitiv yer atmosferində necə yarandığı sualı, Rennienin iddiasının əksinə, təkamülçülər üçün böyük çıxmazdır. Bu problemin Stanley Millerin liderlik etdiyi primitiv atmosfer təcrübələriylə həll edildiyini sanmışlardı, ancaq 1970-ci illərin sonundan etibarən primitiv atmosferin metan-ammonyak əsaslı olmadığı və bol miqdarda oksigen ehtiva etdiyi aydın olmuş və bu səbəblə amin turşuları kimi ən sadə orqanik molekulların belə primitiv atmosferdə sintez edilməsinin qeyri-mümkün olduğu ortaya çıxmışdır.
2) Əgər nuklein turşular və ya amin turşuları kimi sadə elementlərin bir şəkildə primitiv atmosferdə sintez edildiyini (və ya Rennienin yuxarıdakı sətirlərindən sonra iddia etdiyi kimi kosmosdan gəldiklərini) fərz etsək belə, bu fərziyyə təkamül nəzəriyyəsinə heç bir şey qazandırmamaqdadır. Çünki məsələ, bu sadə orqanik mürəkkəblərin, fövqəladə kompleksliyə və genetik məlumata sahib olan canlı hüceyrəsinə necə çevrildiyidir. Rennienin iddiasının əksinə, sadə molekulların “öz özlərini təşkil edərək” özünü köçürən və özünə çatan (yəni canlı) orqanizmlərə çevrildiyi əsla müşahidə edilməmiş, bunun mümkün olduğunu göstərən ən kiçik müşahidə, təcrübə və hətta nəzəri izah belə edilə bilməmişdir.
Qısacası, Rennienin təkamül nəzəriyyəsinin həyatın mənşəyi mövzusundakı böyük açmazını ört-bas etmək üçün etdiyi izah heç bir dəyər daşımamaqdadır. Renienin bu mövzunun sonunda yazdığı aşağıdakı sətirlər isə, həm bu uduzmanı etiraf etməsi həm də yaradılış qarşısındakı ön mühakiməsini göstərməsi baxımından maraqlıdır:
Yaradılışçılar bəzən elmin həyatın mənşəyini açıqlamaqdakı mövcud qeyri-kafiliyinə işarə edərək bütün təkamülü etibarsız etməyə çalışmaqdadırlar. Ancaq əgər dünyadakı həyatın təkamüllü olmayan mənşəyi olsaydı (məsələn, ilk hüceyrələri milyardlarla il əvvəl yadplanetlilər gətirmiş olsaydılar) belə, təkamül yenə də saysız mikrotəkamül və makrotəkamül çalışma ilə güclü şəkildə sübut edilmiş olacaqdı.
Bu sətirləri analiz etdiyimizdə maraqlı gerçəklərlə qarşılaşarıq:
1) Diqqət yetirilsə, Rennie təkamül nəzəriyyəsinin həyatın mənşəyini açıqlaya bilmədiyini qəbul etməkdə, ancaq bunun “hələlik” olduğunu ifadə etməkdədir. Yəni, gələcəkdə bir gün bu mövzuda təkamül lehində tapıntılar əldə ediləcəyini ümid etməkdədir. Bu şəkildə gələcəyə görüş vermək, təkamül nəzəriyyəsinə olan inancın, elmi tapıntılardan deyil, fəlsəfi qəbullardan qaynaqlandığını göstərər. Rennienin bu yanaşması, Karl Marksın nəzəriyyələrinin mövcud ictimai və siyasi məlumatlara uyğun gəlmədiyini görən, amma buna baxmayaraq, gələcəkdə bir gün o gözlənilən “proleterya inqilabı”nın reallaşacağına inanan mövhumatçı Marksistdən fərqli deyil.
2) Rennie həyatın mənşəyinin şüurlu dizaynla açıqlana biləcəyini, elmin bu nəticəyə vara biləcəyini qəbul etməkdə, ancaq nədənsə bu şüurlu dizaynın qaynağı olaraq yadplanetliləri göstərməkdədir. Haqqında danışılan “yadplanetlilər” tezisi Rennienin məqaləsinin bir yerində daha (Sual 3-ün cavabında) keçməkdədir. Maraqlı olan isə, “yadplanetlilər” tərəfindən edilmiş şüurlu dizaynın varlığına ehtimal tanıyan Renienin, metafizik Yaradıcının müdaxiləsini qəti olaraq rədd etməsidir. Bu da Rennienin darvinizmə olan bağlılığının və yaradılış anlayışına olan reaksiyasının, gerçəkdə fəlsəfi ön mühakimələrindən qaynaqlandığını göstərməkdədir.
3) Rennienin həyatın mənşəyində şüurlu dizayn ola biləcəyini qəbul etməsi, ancaq daha sonrakı təbiət tarixi boyunca bunun varlığını rədd etməsi də yenə tamamilə ön mühakiməli və elmi dayağı olmayan tutumdur. Çünki həyatın mənşəyində ortaya çıxan şüurlu dizayn gerçəyi qədər, digər bir çox kompleks orqanik sistemin mənşəyində də açıq şüurlu dizayn dəlilləri vardır. Rennienin bunları göz ardı edə bilmək üçün, “robustly confirmed” kimi oxucuları təsir etməyə istiqamətli təsir edici ifadə qəlibləri istifadə etməsi, problemi həll etməməkdədir.
Renniedən Davkins tərzi kiçik oyunlar (sual 8)
Təkamül nəzəriyyəsinin ən böyük yanılması, canlıları şüursuz təbiət mexanizmlərinin məhsulu saymasıdır. Rennie 8-ci sualda bu etirazı cavablandırmağa çalışmış, ancaq öz adına xəyal qırıqlığı yaratmışdır. “Canlılıqdakı komplekslik təsadüflərlə açıqlana bilməz” etirazına qarşı Renienin “cavabı”, baxın bu şəkildədir:
Təsadüf təkamüldə bir rol oynayar (məsələn, təsadüfi mutasiyalar yeni xüsusiyyətlərin meydana gəlməsinə yol verə bilərlər), amma təkamül, orqanizmləri, zülalları və ya digər vahidləri meydana gətirmək üçün yalnız təsadüfə əsaslanmaz. Tam əksinə; təkamülün təməl mexanizmi olan təbii seleksiya, “istənən” (adaptasiya təmin edən) xüsusiyyətləri qorumaq və “istənməyən” (adaptasiya təmin etməyən) xüsusiyyətləri ələmək yoluyla təsadüfi olmayan dəyişiklik təmin edər.
Bu bir cavab deyil, çünki onsuz da hər kəs bunu bilməkdədir. Təkamül nəzəriyyəsinə görə, bütün canlılar “təsadüflər” (mutasiyalar) və bunların faydalı olanlarını seçdiyi fərz edilən “təbii seleksiya” tərəfindən çıxarılmışdır.
Məsələ budur: Təbii seleksiya şüurlu mexanizm deyil. Bu səbəbdən əgər təsadüfi dəyişikliyi seçəcəksə, bu mütləq orqanizmə diqqətə çarpan üstünlük verməlidir. Ancaq canlılardakı bir çox kompleks orqan, əskiksiz olmadıqları müddətcə üstünlük təmin etməz. Bu səbəbdən təbii seleksiyanın bunlara istiqamətli seçim etməsi mümkün deyil. (Qaldı ki, həyatın mənşəyi mövzusunda, ortada canlılıq və dolayısilə rəqabət olmadığı üçün, təbii seleksiya heç yoxdur.)
Rennie təkamül nəzəriyyəsinin bu böyük çıxmazını tamamilə gizlətməyə çalışmaqda, bunun üçün də Richard Davkinsinkilərə bənzər uşaq aldatma üsulundan istifadə etməkdədir. Verdiyi nümunə, 13 hərfdən ibarət olan “TOBEORNOTTOBE” (OLMAQ YA DA OLMAMAQ) ifadəsinin, seleksiya üsulu nəticəsində, kompüter tərəfindən 336 sınaqda yaradılmasıdır.
Təkamülçülər bu nümunələrə həqiqətən inanırlarmı, yoxsa mövzunu kifayət qədər araşdırmamış oxucular qarşısında vəziyyəti qurtarmaq üçün məcbur olaraqmı bunlardan istifadə edirlər? Bu, həqiqətən, maraq mövzusudur… Bunun məsələn, çox sadə və açıq yanıltmağa əsaslandığı ortadadır. “TOBEORNOTTOBE” ifadəsini meydana gətirən kompüter, bu ifadəni meydana gətirmək üçün proqramlaşdırılmaqdadır. Ən sonda gəlinəcək nəticə, başdan müəyyəndir. Proqram, 13 xanalıq boşluqlara hərfləri təsadüfi qoymaqda, amma lazımi hərf əvvəldən təyin olunmuş olan qəlibə oturduğunda, bunu seçməkdədir. Yəni ortada hələ “TOBEORNOTTOBE” ifadəsi yox ikən, ilk hərfin T olması lazım olduğunu bilməkdə və oraya T gəldiyində bunu seçib sabitləməkdir.
Qısacası ortada əvvəldən təyin olunmuş plan və bu plana görə şüurlu olaraq çalışan seçmə mexanizmi vardır.
Halbuki, təkamül nəzəriyyəsi, canlıların əvvəldən təyin olunmuş plan olmadan və şüursuz seçmə mexanizmiylə meydana gəldiyini müdafiə etməkdədir. Yəni Rennienin verdiyi nümunə, mövzuyla tamamilə maraqsızdır.
Termodinamikanın ikinci qanunu haqqındakı yanılmalar (sual 9)
Təkamülçülərin termodinamika mövzusundakı iddiaları klassik bir neçə yanılmaya və yanıltmağa əsaslanandır və John Rennie də bunları təkrarlamışdır.
İlk yanılma, “nizamlı” (ordered) strukturlar ilə mütəşəkkil strukturlar arasındakı fərqin göz ardı edilməsidir. Rennie, mineral kristallarını və qar dənələrini nümunə verməkdə, və bunların “kompleks” quruluşunun təbii müddətlərlə spontana olaraq meydana gəldiyini ifadə etməkdədir. Halbuki, bu strukturlar “kompleks” deyil, “mütəşəkkil”dir.
Bunu belə bir nümunəylə açıqlaya bilərik. Dəniz kənarında dümdüz uzanan qumsal düşünün. Güclü dalğa sahilə vurduğunda, bu qumsalda bəzi böyüklü-kiçikli qum təpəcikləri, qumda dalğalanmalar yaradar. Bu bir “tənzimləmə” əməliyyatıdır: dəniz sahili açıq sistemdir və içəri doğru enerji axışı (dalğa) qumsalın başlanğıcdakı düzgün görünüşünü sadə şəkillərə soxa bilər. Termodinamika mənasında burada əvvəlkinə görə bir nizam yarada bilər. Lakin bunu ifadə etmək lazımdır ki, eyni dalğalar dəniz sahilində qumdan qala yarada bilməzlər. Əgər qumdan edilmiş bir qala görsək, bunu birinin etdiyindən əminik. Çünki qala “mütəşəkkil” sistemdir. Yəni müəyyən dizayna və məlumat məzmununa (informasiyaya) malikdir. Şüurlu bir kimsə tərəfindən planlı şəkildə, hər parçası düşünülərək edilmişdir.
Amerikalı elm adamları Thaxton, Bradley və Olsansa “The Mystery of Life’s Origin” (Canlılığın mənşəyinin sirri) adlı kitablarında, nizamlı sistemlər ilə mütəşəkkil sistemlər arasındakı fərqi və təkamülçülərin bunu qarışdırma yanılmasını belə açıqlayarlar:
…Prigogine, Eigen və digərləri buna bənzər bir “öz-özünə mütəşəkkil olma”nın orqanik kimyanın əsası ola biləcəyini irəli sürərlər və bunun da canlı sistemlər üçün lazımlı olan son dərəcə kompleks molekulları açıqlaya bilmə potensialına sahib olduğunu iddia edərlər. Lakin bu paralelliklər həyatın mənşəyi sualıyla əlaqəsizdir. Bunun əsas səbəbi, bunların nizam və kompleksliyi ayırd etməyi bacara bilməmələridir. 2
John Rennienin açıq sistemlər haqqındakı iddiası da klassik təkamülçü yanılmadır. Bəli çöldən enerji alan açıq sistemlərdə entropiya azalması ola bilər, amma bu yuxarıda ifadə etdiyimiz kimi “nizamlılıq” təmin edə bilər, “təşkilat” təmin edə bilməz. Təşkilat təmin edilməsi üçün, bu xam enerjini istifadə edilə bilər hala gətirəcək xüsusi mexanizmlər lazımdır. Məsələn, bir avtomobilin, benzindəki enerjini işə çevirməsi üçün mühərrikə, transmissiya sistemlərinə və bunları idarə edən idarə mexanizmlərinə ehtiyac vardır. Belə bir enerji çevirici sistem olmasa, avtomobilin benzindəki enerjini istifadə edə bilməsi mümkün olmayacaq.
Eyni vəziyyət canlılıq üçün də etibarlıdır. Canlılığın enerjisini Günəşdən aldığı doğrudur. Lakin Günəş enerjisi, ancaq canlılardakı inanılmaz komplekslikdəki enerji çevrilmə sistemləri (məsələn, bitkilərdəki fotosintez, insan və heyvanlardakı həzm sistemləri) sayəsində kimyəvi enerjiyə çevrilə bilməkdədir. Məsələn, mədəsi və bağırsaqları olmayan bir insan ən kalorili qidaları da yesə, bu qidalardakı enerjini istifadə edə bilməz və ölər. Bu cür enerji çevrilmə sistemləri olmasa heç bir canlı varlığını davam etdirə bilməz. Günəşin də enerji çevrilmə sistemi olmayan canlı ya da cansız varlıq üçün, yandırıcı, pozucu və parçalayıcı enerji qaynağı olmaqdan başqa mənası yoxdur.
Mutasiyalar (sual 10)
Bu sualda John Rennie təkamül nəzəriyyəsinin ən fundamental problemlərindən birinə cavab vermiş kimi görünməyə çalışmaqdadır. Problem, mutasiyaların canlıların genetik məlumatını heç bir zaman artırmamalarıdır. Rennie, təbii olaraq, bunun əksini iddia etməkdə, mutasiyaların genetik məlumat artımı (səbəbindən təkamül) təmin edə biləcəyini irəli sürməkdədir. Bunun ciddiyə alına bilməsi üçünsə əlbəttə nümunə lazımdır. Amma, Rennienin verdiyi nümunələr etibarlı deyil.
Rennienin ilk nümunəsi bakteriyaların antibiotik müqavimətidir. Bu mövzu təkamülçü ədəbiyyatın ən məşhur nümunələrindən biridir. Ancaq təkamülçülər bu mövzuda yanılmaqdadırlar. Bakteriyalar antibiotiklərə bəzən mutasiyaların təsiriylə müqavimət göstərə bilməkdədirlər həqiqətən; amma mutasiyalar bu bakteriyalara yeni genetik məlumat təmin etməməkdə, əksinə bunlarda quruluş degenerasiyaya səbəb olmaqdadır. İsrailli biofizik Dr. Lee Spetnerin çox detallı olaraq açıqladığı streptomisin immunitetində olduğu kimi: bəzi bakteriyaların streptomisinə qarşı immunitet qazanmaları, ribozomların təsir edən və quruluş olaraq pozan mutasiyadan qaynaqlanmaqdadır. Bu mutasiya antibiotik immuniteti mövzusunda bakteriyaya fayda təmin etsə də, gerçəkdə ribozomun funksiyasını azaldan genetik məlumat itkisidir. Spetnerin ifadə etdiyi kimi, bu kimi mutasiyalar təkamül nəzəriyyəsini ehtiyac duyduğu mutasiyalar deyil. (Spetner, Qeyd By Chance, 1997)
Rennienin mutasiyalar mövzusundakı ikinci nümunəsinin etibarsızlığı isə, onsuz da öz sətirlərindən aydın olmaqdadır:
Məsələn, meyvə ağcaqanadlarında Antennapedia adı verilən mutasiya, ayaqların normalda antenaların olduğu yerdən çıxmasına səbəb olmaqdadır. Bu anormal orqanlar funksional deyillər, amma varlıqları, bizlərə genetik səhvlərin, təbii seleksiyanın ola biləcək istifadələr üçün test edə biləcəyi kompleks strukturlar çıxara biləcəklərini göstərməkdədir.
Bəzi mutasiyaların canlılar üzərində böyük morfoloji dəyişikliklər meydana gəldiyini hər kəs bilməkdədir və bunun tək başına təkamül nəzəriyyəsinə qazandırdığı heç bir şey yoxdur. Sual budur: Bu mutasiyaların səbəb olduğu morfoloji dəyişikliklər canlılara yeni və faydalı xüsusiyyətlər qazandırırmı? Xeyr. Belə bir nümunə yoxdur. Necə ki, Rennie də bunu etiraf etməkdə və sözünü etdiyi mutasiyanın ağcaqanadlara funksional olmayan (yəni şikəst) və normalda antenaların olmalı olan yerdən çıxan ayaqlar olduğunu söyləməkdədir. Canlıları şikəst buraxan bir müddətin onları təkamülləşdirdiyinə necə inanıla bilər? Və John Rennie bunu necə olub ki, təkamülə dəlil olaraq qarşıya qoymaqdadır? Açıqcası bu suallara cavab tapmaq çox çətindir.
Rennienin mutasiya mövzusundakı son paraqrafında isə, nöqtə mutasiyalarının kənarında yer alan daha böyük genetik dəyişmələrdən danışılmaqdadır. Amma problem yenə eynidir: Bu kimi dəyişikliklərin canlılarda genetik məlumat artımı təmin etdiyi heç bir zaman müşahidə edilməmişdir. Onsuz da Rennie bu dəfə nümunə verməyə belə çalışmamışdır.
Globin mövzusunda etdiyi şərh isə, təkamülçü fərziyyəni köçürməkdən ibarətdir. Bu fərziyyə, fərqli canlıların müqayisəli DNT analizlərindən yola çıxılaraq, bunların qlobin strukturları arasında təkamüllü bağ qurulmasıdır. Diqqət yetirilsə, burada açıq bir “sonsuz dövr məntiqi” (circular reasoning) vardır: Müqayisəli DNT analizlərindən yola çıxılaraq qurulan təkamüllü qohumluqlar, canlıların ortaq atadan gəldikləri fərziyyəsinə əsaslanır. Bu səbəbdən onsuz da təkamülün doğru olduğu fərz edilərək qurulan bu nəzəri qohumluqları təkamülə dəlil olaraq göstərmək, eyni iddianı tərsdən ifadə etməkdən başqa bir şey deyil.
Ara formalar problemi (sual 13)
John Rennie 13-cu sualda təkamül nəzəriyyəsinin ən böyük açmazlarından biri olan ara formaların yoxluğu mövzusunu ələ almağa çalışmış, ancaq digər mövzularda olduğu kimi burada da qənaətbəxş cavab verə bilməmiş, yalnız bəzi təkamülçü fərziyyələri köçürmüşdür. İrəli sürdüyü ara formalar vəziyyəti sırasıyla belədir:
Arxeopteriks: Rennie, bütün zamanların ən böyük ara forma namizədi olan Arxeopteriksin sürünənlər və quşlar arasında ara forma olduğunu, ancaq “yaradılışçıların” bunu qəbul etməyərək bu canlı üçün “bəzi sürünən xüsusiyyəti daşıyanlar soyu tükənmiş quş” dediklərini yazmaqdadır. Halbuki, Arxeopteriks üçün bu şərhi edənlər yalnız “yaradılışçılar” deyil, eyni zamanda mövzunu geniş araşdıran dünyada məşhur quş alimləridir. Ornitolojinin ən böyük adlarından biri olan Alan Feduccia, Arxeopteriks haqqında eyni fikirdədir.
Necə ki, Arxeopteriks üçün qarşıya qoyulan ara forma iddiasının etibarsızlığını göstərən bir çox dəlil ortaya çıxmış vəziyyətdədir. Feduccianın ifadə etdiyi kimi “Arxeopteriksin müxtəlif anatomik xüsusiyyətlərini araşdıran yeni araşdırmacıların bir çoxu, bu canlının daha əvvəl xəyal ediləndən daha çox quş-bənzəri olduğunu göstərmişdir” və “Arxeopteriksin teropod dinozavrlara olan bənzərliyi çox böyük ölçüdə şişirdilmişdir.”3
Arxeopteriks haqqındakı başqa problem, bir çox təkamülçünün bu canlının atası olaraq qəbul etdiyi theropod dinozavrların fosil qeydlərindən Arxeopteriksdən əvvəl deyil sonra ortaya çıxmalarıdır.
John Rennienin sözünü etdiyi “tüklü dinozavrlar” hekayəsi isə, təkamülçülərin fərziyyələrindən başqa bir şey deyil. Son 10 il ərzində “tüklü dinozavr” olaraq irəli sürülən fosillərin gerçəkdə hamısı mübahisəlidir. Detallı araşdırmalar, “tük” olaraq göstərilən strukturların kollagen lifləri olduğunu göstərmişdir.4
Bu fərziyyələr, təkamülçü ön mühakimələrdən qaynaqlanmaqdadır. Feduccianın ifadə etdiyi kimi “bir çox dinozavr, heç bir dəlili olmamasına baxmayaraq, aerodinamika və tam uyğun tüklərlə örtülü imiş kimi göstərilmişdir”5 (Bu “tüklü dinozavr”lardan birinin də, fosil saxtakarlığı olduğu ortaya çıxmışdır.) Feducia mövzunu belə yekunlaşdırar: “Nəticədə, müxtəlif bölgələrdən yaxşı qorunmuş dərilərə sahib bir çox dinozavr mumiyası bilinməsinə baxmayaraq, indiyə qədər heç bir tüklü dinozavr tapılmamışdır.”6
At silsilələri: John Rennienin əhəmiyyətli təkamül dəlili olaraq göstərdiyi at silsilələri isə gerçəkdə öz adına əhəmiyyətli söz yığınıdır. Çünki Eohippusdan günümüz atına (Equus) qədər uzandığı irəli sürülən sözdə təkamül müddətinə dair yaradılan at silsilələri, bir çox təkamülçülər tərəfindən də etibarsızlığı qəbul edilmiş yanılmadır. Məsələn, təkamülçü yazıçı Gordon R. Taylor, at silsilələri əfsanəsinin əslini belə izah edir:
“At ardıcıllığı ümumiyyətlə, bu mövzuda həll olan yeganə nümunə kimi göstərilir. Amma gerçək budur ki, Eohippusdan Equusa qədər uzanan sıralama çox əsassızdır. Bu sıralamanın, gedərək artan bədən böyüklüyünü göstərdiyi iddia edilir, amma əslində sıralamanın irəlidəki mərhələlərinə qoyulan canlıların bəziləri (sıralamanın ən başında yer alan) Eohippusdan daha böyük deyil, daha kiçikdirlər. Fərqli qaynaqlardan gələn növlərin bir araya gətirilib razı edici görünüşə sahib olan sıralamada ard-arda düzülmələri mümkündür, amma tarixdə həqiqətən, bu sıralama içində bir-birlərini izlədiklərini göstərən heç bir dəlil yoxdur.7
Balinaların mənşəyi: John Rennie, sübut edilmiş təkamül nümunələri arasında balinaların təkamülü ssenarisini də saymaqdadır. Halbuki, bu da yalnız və yalnız təkamülçü fərziyyədir. Bir quru məməlisi olan Ambulocetus ilə, bu canlının nəvəsi olaraq göstərilən Rodhocetus kimi qədim balinalar arasında çox böyük morfoloji fərqlər var. Mövzunun detalları, “A Whale Fantasy from National Geographic” adlı məqaləmizdə araşdırılmışdır.
Molyuskların mənşəyi: Rennienin təkamül nümunəsi olaraq sayıb keçdiyi bu mövzu da gerçəkdə təkamül nəzəriyyəsi üçün əhəmiyyətli problemdir. Molyuska filumunu yaradan bu qabıqlı canlılar, səkkiz ayrı sinifə ayrılarlar və bunların hamısı digər bir çox canlı filumu və sinifi kimi Kembri dövründə birdən ortaya çıxmışdır. Fosil qeydlərinin ortaya qoyduğu bu gerçək, təkamül nəzəriyyəsi üçün böyük problem yaradır. Təkamülün qatı müdafiəçisi olan “Britannica Ensiklopediyası” belə “fosil qeydləri, molyuskların necə ortaya çıxdığına və (molyuskların) səkkiz ayrı sinfinin Prekembri dövrdə necə fərqliləşdiyinə dair çox az ip ucu verməkdədir. Təkamüllü şəcərəsi, böyük ölçüdə müqayisəli anatomiyadan və inkişafdan çıxardılmaq məcburiyyətindədir”8 deyərək, molyuskların təkamülü lehində heç bir fosil qeydi tapılmadığını qəbul etməkdədir.
İnsanın mənşəyi: John Rennienin bu mövzudakı iddiası, “20 və ya daha çox hominidin, Lucy ilə müasir insanın arasını doldurduğu”dur. Halbuki, gerçəkdə Austraolpithecusdan insana (Homo sapiensə) doğru uzanan bir təkamül xətti yoxdur.
Bunun bir göstəricisi, Australopithecus ilə Homo sapiens arasındakı (Homo habilis, Homo rudolfensis, Homo erectus) kateqoriyaların son dərəcə spekulyativ və mübahisəli oluşudur. Təkamülçü paleoantropoloqlar Bernard Wood və Mark Collard, 1999-cu ildə “Science”də nəşr olunan məqalələrində, Homo habilis və Homo rudolfensis kateqoriyalarının xəyali olduğunu və bu kateqoriyalara daxil edilən qalıqların əslində Australopithecus genisinə transfer edilməsi lazım olduğunu müdafiə etmişlər.9
University of Michigandan Milford Wolpoff və University of Canberradan Alan Thorne isə, Homo erectusun xəyali kateqoriya olduğu, bu təsnif etməyə daxil edilən qalıqların əslində Homo sapiensin bir variasiyası olduqları düşüncəsindədirlər.10
Bunun mənası belədir: Ortada soyu tükənmiş meymun cinsi olan Australopithecus ilə, günümüz insanın və onun fərqli irqi variasiyalarını içinə alan Homo sapiens növündən başqa bir hominid yoxdur. Yəni, insanın təkamüllü mənşəyi yoxdur.
Austraolpithecusdan insana (Homo sapiensə) doğru uzanan təkamül xətti iddiasını çürüdən bir başqa gerçək, bu xətt üzərində təkamüllü sıralama izlədiyi qarşıya qoyulan kateqoriyaların gerçəkdə eyni dövrdə yaşadıqlarının ortaya çıxmasıdır. Bunu ortaya qoyan ən yeni dəlil, “Science” jurnalında nəşr olunan və Homo habilis, Homo ergaster və Homo erectus kateqoriyalarına daxil edilən qalıqların eyni dövrdə yan-yana yaşadığını göstərən tapıntıdır. Araşdırmanı idarə edən University of North Texasdan Reid Ferring, bu görüşün mənasını belə açıqlamaqdadır: “Bu tamamilə gözlənilməz vəziyyətdir, çünki indiyə qədər hakim olan elmi görüşlər habilis, erqaster və erektusu təkamüllü sıralama içinə yerləşdirmişdi”.11
Molekulyar biologiya və təkamül ağacı: John Rennie, fosillər mövzusundakı iddialarının zəifliyini fərq etdiyində görə, bu mövzunun sonunda bir də molekulyar biologiyaya toxunaraq təkamülə buradan dəlil tapmağa çalışmaqdadır. Rennienin iddiası genlər haqqındadır və “genlərin quruluşu və məhsulları növlər arasında, onların təkamüllü qohumluqlarına uyğun şəkildə dağılmaqdadır” deməkdədir.
Bəli, təkamülçülərin molekulyar biologiyadan gözlədiklərini təkamül nəzəriyyəsinə görə yaxın qohum olan canlıların molekulyar olaraq da bir-birlərinə çox yaxın çıxmalarıdır. Amma məlumatlar, bu gözləntinin tam əksinədir. Son illərin molekulyar tapıntıları, 150 illik təkamül ağacı ilə heç uyğunlaşmayan nəticələr verməkdədir.
Fransız bioloqlar Hervé Philippe və Patrick Forterrenin 1999-cu il tarixli məqalələrində yazdıqlarına görə, “sekanslar (DNT düzülmələri) əldə edildikcə, bir çox zülal filoqenisinin bir-biri ilə və eyni zamanda rRNA ağacı ilə ziddiyyət təşkil etdiyi ortaya çıxmışdır.”12
rRNA müqayisə etmələrinin yanında, canlıların genlərindəki DNT şifrələri də müqayisə edilmiş, amma yenə təkamül nəzəriyyəsinin nəzərdə tutduğu “həyat ağacı” ilə çox zidd nəticələr ortaya çıxmışdır, Molekulyar bioloqlar Ceyms Lake, Ravi Jain və Maria Rivera, 1999-cu ildəki məqalələrində bunu belə açıqlamaqdadırlar:
Elm adamları fərqli orqanizmlərin müxtəlif genlərini analiz etməyə başladılar və bunların bir-birləri ilə olan əlaqələrinin, rRNA analizinə görə çıxarılmış olan təkamüllü həyat ağacıyla ziddiyyət təşkil etdiyini anladılar.13
Nəticədə, nə zülallar, nə rRNA, nə də genlər üzərində edilən müqayisələr, təkamül nəzəriyyəsinin fərziyyələrini təsdiqləmir. Bu gerçək, 1999-cu ildə “Science” jurnalında nəşr olunan “Is it time to uproot the tree of life?” başlıqlı məqalədə də qəbul edilmişdir. Elizabeth Pennisi imzalı məqalədə, darvinist bioloqların “təkamül ağacını” işıqlandırmaq üçün icra etdikləri genetik analiz və müqayisələrin tam əksinə istiqamətdə nəticə verdiyi ifadə edilmiş, “yeni məlumatların təkamüllü cədvəli qaraltdığı” ifadə edilmişdir.14
Qısacası, canlılar arasındakı molekulyar müqayisələr, John Rennienin iddiasının əksinə, təkamül nəzəriyyəsinin əleyhinə nəticələr verməkdədir.
Gözün mənşəyi və Darvindən bu yana təkamülləşməyən təkamül nəzəriyyəsi (Sual 14)
John Rennie sual 14-də sadələşdirilə bilməz mürəkkəblik mövzusuna girməkdə və təkamülçülər üçün həmişə böyük problem olmuş olan gözün mənşəyindən danışmaqdadır. Rennienin bu mövzuda etdiyi şərh isə, Darvinin 150 il əvvəl qarşıya qoyduğu fərziyyənin təkrarından başqa bir şey deyil: Təbiətdə zəif görmə qabiliyyətinə sahib “primitiv” gözlər olduğu və daha kompleks gözlərin bunlardan təkamülləşmiş ola biləcəyi iddiası.
Halbuki, Darvindən bu yana, haqqında danışılan iddianı çürüdən açıq dəlillər ortaya çıxmışdır.
1) Təbiət tarixi, yer üzündə təsbit edilən ilk göz quruluşunun heç də primitiv deyil, əksinə fövqəladə dərəcədə kompleks olduğunu göstərməkdədir. Haqqında danışılan göz quruluşu, trilobitlərin sahib olduğu cüt-lupa sistemli pətək gözlərdir. Trilobitlər mövzusunda mütəxəssis olan Levi-Setti “trilobit gözündəki iki linzanın arasındakı qırılma ara məsafəsinin, 17-ci əsrdə Dekart və Huygens tərəfindən edilən optik konstruksiyalara bənzər şəkildə hazırlandığını” söyləyir.15
“Optik dizayn möcüzəsi” olaraq təyin olunan bu gözlərin ən təəccüblü xüsusiyyəti isə, arxalarında daha primitiv forma olmaması, birdən ortaya çıxmalarıdır.
2) Darvinin “primitiv göz” dediyi işığa həssas hüceyrələr belə, öz içlərində fövqəladə kompleks sistemə malikdir. Ən “primitiv” göz belə, işığa həssas hüceyrəyə, bu hüceyrənin içindəki fövqəladə kompleks biokimyasal mexanizmlərə16, bu hüceyrəni beyinə bağlayacaq sinirlərə və beyində bunları şərh edəcək görmə mərkəzinə möhtac olan sadələşdirilə bilməz kompleks sistemdir. Mərhələ-mərhələ inkişaf edə bilməz. Bu səbəbdən təkamül nəzəriyyəsi ən “primitiv” gözün belə mənşəyini açıqlamamaqdadır ki, bundan yola çıxaraq daha kompleks gözləri izah etməyə çalışmasının bir mənası olsun.
Rennie, “şüurlu dizayn müdafiəçilərinin, qabaqcıllarından daha çox təcrübəli olduqlarını” yazmışdır. Ancaq öz adına kədərli olan bir vəziyyət, təkamül nəzəriyyəsinin müdafiəçilərinin hələ Darvinin 150 il əvvəlki etibarsız tezislərini müdafiə etmələridir. Gözün mənşəyi haqqında hələ “primitiv gözlərdən təkamülləşmə” ssenarisini qarşıya qoymaları, təkamül nəzəriyyəsinin 150 ildir təkamülləşmədiyini göstərməkdədir.
Sadələşdirilə bilməz mürəkkəblik qarşısındakı çarəsizlik (Sual 15)
John Rennie yazısının ən son başlığı altında isə Michael J. Behe və William Dembski kimi şüurlu dizayn tezisləri tərəfindən ortaya qoyulan dəlilləri tənqid etməyə çalışmışdır. John Rennienin bu mövzuda etdiyi ilk şey, Michael Beheni tənqid edən Kenneth R. Millər və Russell F. Doolittle təkamülçülərin etirazlarını köçürməkdir. Halbuki, Dr. Behe bu etirazları son dərəcə əhatəli şəkildə cavablamış və çürütmüşdür. (Baxın: Behenin cavabları <http://www.arn.org/behe/mb_response.htm>)
Rennienin sadələşdirilə bilməz komplekslik qarşısındakı çarəsizliyini göstərən paraqraf isə budur:
Kilid nöqtə budur ki, Behenin itələmə olmadan funksiyanı daşımadıqlarını qarşıya qoyduğu flaqellumun parçaları, təkamüllərinə kömək olmuş ola biləcək başqa funksiyalara da xidmət edə bilərlər. Bu səbəbdən flaqellumun son təkamülü, başqa məqsədlər üçün təkamülləşmiş təcrübəli parçaların yeni rekombinasiya ilə təmin edilmiş ola bilər.
Qısacası Rennie, flaqellumun “başqa məqsədlər üçün təkamülləşmiş parçaların birləşməsiylə” meydana gəlmiş ola biləcəyini söyləməkdədir. Amma onsuz da problem budur: O “başqa məqsədlər” nədir? Flaqellumu yaradan molekulyar parçalar hansı məqsədlər üçün ortaya çıxmış ola bilər? Bu mövzu mərhələ-mərhələ ortaya qoyulmadıqdan sonra, “bilmədiyimiz başqa mərhələlər olmuş ola bilər” demək, yalnız darvinist doqmanı təkrar etmək mənasını verir.
Rennienin flaqelluma qismən bənzəyən Yersinia pestis orqanelini və ya daha sadə quruluşdakı flaqellumları təkamül mərhələləri olaraq göstərməsi isə mənasızdır. Bu, bir reaktiv təyyarənin sözdə “təkamüllü” mənşəyini açıqlamaq üçün, bir avtomobili və ya bir planeri nümunə göstərmək kimidir. Arada bənzərliklər ola bilər, amma bu vəziyyət haqqında danışılan vasitələrin təsadüflər nəticəsində bir-birlərindən təkamülləşdiklərini göstərməz. Hər biri ayrı-ayrı hazırlanmış strukturlardır.
Rennienin Dembskinin tezisinə qarşı gətirdiyi etiraz da, Santa Fe institutunun işlərinə istinad olmaqdan ibarətdir. Halbuki, bu institutdakı nəzəri işlər də, eynilə Ilya Prigogine kimi qabaqcılları kimi, “öz-təşkilatlanma” anlayışını materialist inanc olmaqdan irəli daşıya bilməməkdədir. (Öz-təşkilatlanma ssenarilərinin etibarsızlığı, Demskinin 2002-ci ildə çap olan “Free Lunch: Why Specified Complexity Cannot Be Purchased Without Intelligence” adlı kitabında detallı olaraq açıqlanmaqdadır.) Bu vaxt Santa Fe institutundakı təkamülçülərin John Rennieyə müqayisə etməsi daha sağlamfikirli olduqlarını ifadə etmək lazımdır. Rennie şüurlu dizayn anlayışını elmdən kənar tezis olaraq göstərməyə çalışarkən, Santa Fe İnstitutunun qabaqcıl elm adamlarından biri olan Stuart “şüurlu dizaynın intellektual və elmi istiqamətdən etibarlı yanaşma olduğunu qəbul etmişdir.”17
Rennienin materializmə olan mövhumatçı inancı
Şüurlu dizayn mövzusundakı etirazlarının ardından nəticədə Rennie istər istəməz təbiətdəki kompleksliyin təkamül mexanizmləri ilə açıqlana bilmədiyini qəbul etməkdə, həll olaraq da gələcəyə görüş verməyi seçməkdədir:
Bu səbəbdən orqanizmlərdə görünən bəzi kompleksliklər hələ anlamadığımız təbii faktlar sayəsində ortaya çıxmış ola bilər. Amma bu, bunların təbii olaraq ortaya çıxmış ola bilməyəcəyini söyləməkdən çox fərqlidir.
Rennienin məntiqində tam bir doqmatizm oxunmaqdadır: Əgər təbiətdəki bioloji faktları təkamül mexanizmləriylə açıqlaya biləcəyini düşünürsə, bu vəziyyətdə bu mexanizmləri ifadə etməkdədir. Əgər bioloji faktları açıqlaya biləcəyi bir mexanizm tapa bilmirsə, bu dəfə də “hələ aydın ola bilməmiş” mexanizmlərin varlığını irəli sürməkdədir. Ancaq əgər bu mexanizmlər aydın ola bilməyibsə, Rennie bunların varlığından necə əmin ola bilər? Bu mexanizmlərin varlığına inanmaqla, sadə metalları qızıla çevirəcək “əlkimya mexanizmi”nə inanmaq arasında nə fərq vardır?
Və dolayısilə, təkamülə inanmaqla əlkimyaya inanmaq arasında nə fərq vardır?
Bütün bu suallar, bizlərə Rennienin və digər qatı darvinistlərin, təkamül nəzəriyyəsini yalnız materializmə olan doqmatik inancları səbəbiylə müdafiə etdiklərini göstərməkdədir. Darvin belə daha ön mühakiməsiz davranmış və “əgər bir-birini izləyən çox sayda kiçik dəyişikliklə kompleks orqanın yaranmasının qeyri-mümkün olduğu göstərilsə, nəzəriyyəm qəti olaraq yıxılmış olacaq” (Charles Darvin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition, Harvard University Press, 1964, səh. 189.) demişdir. John Rennie və digər müasir darvinistlər isə, Darvinin təsvir etdiyi kimi sadələşdirilə bilməz mürəkkəb orqanlar özlərinə göstərildiyində, nəzəriyyənin çökdüyünü qəbul etmək yerinə, gələcəyə görüş verməyi üstün tutmaqdadırlar.
Rennienin yazısı araşdırıldığında, bütün bu doqmatizmin altında yatan daha da təməl düşüncə ortaya çıxmaqdadır. Aşağıdakı sətirlər, bu mövzuda olduqca aydınladıcıdır:
Elm, təbii seleksiyanın xaricində də bəzi güclərin təkamüldə rol oynama ehtimalını qəbul edər. Amma bu güclər təbii olmalıdır; varlıqları elmi anlayışlarla sübut edilməmiş olan sirli yaradıcı zehinlərə aid ediləməz.
Buradakı ilk cümlədə, diqqət yetirilsə, Rennie varlığı qəti olaraq sübut edilməmiş bəzi güclərin təkamülə dəstək verə biləcəyini ifadə etməkdədir. Amma ikinci cümlədə bir şərt qoşmaqdadır: Bu güclər, təbii qüvvələr olmalıdır, şüurlu Yaradıcının varlığı rədd edilməlidir. Bu şərtin səbəbinin də haqqında danışılan şüurlu Yaradıcının varlığının elmi olaraq “sübut edilməmiş” olması olduğunu yazmaqdadır. Halbuki, Rennie bir əvvəlki cümlədə sübut edilməmiş güclərə ehtimal verməkdədir. Yazısının digər qisimlərində də, yuxarıda araşdırdığımız kimi, hələ tapıla bilməmiş, amma gələcəkdə tapılmasına ümid etdiyi təkamül mexanizmlərindən danışmaqdadır. Deməli, Rennienin problemi, şüurlu dizaynın varlığının sübut edilmiş olub-olmaması deyil, bu dizaynın varlığının inandığı materialist fəlsəfəyə zidd olmasıdır.
Şübhəsiz, Rennienin istədiyi kimi inanc azadlığı vardır. Bəzi insanlar materialist fəlsəfəyə inanar, bəziləri ulduz falına, bəziləri əlkimyaya… Problem Rennie və bənzəri materialistlərin, inandıqları bu doqmanı elmin özü kimi göstərməyə çalışmalarıdır. Bu, iki əsrlik böyük aldanışdır. Amma artıq son günlərini yaşamaqdadır.
Nəticə
Əslində “Scientific American” redaktoru John Renieni bu yazıya görə qeyd etmək lazımdır. Özü; yaradılışın dəlillərinə qarşı heç bir gerçək cavab verə bilməməklə; bu çətinlik içində bir çox əhəmiyyətli dəlili tamamilə göz ardı etməklə; doqmatik insanlara xas fanatizm və aqressivlik nümayiş etdirməklə; darvinizmin içində olduğu çöküş müddətini sənədləşdirmişdir.
Lamarckizmin çökməsində, Mendel kimi böyük elm adamlarının müvəffəqiyyətlərinin yanında, Lysenko kimi qatı Lamarksistlərin yalanları da rol oynamışdır. Darvinizmin çökməsində isə, indiki vaxtda şüurlu dizayn nəzəriyyəsini müdafiə edən elm adamlarının müvəffəqiyyətli işlərinin yanında, qatı darvinistlərin məntiqi və elmi məğlubiyyətləri də rol oynayacaq.
Bu mübahisələri bir neçə on il sonra oxuyacaq olanlar isə, bu gerçəyi daha açıq görəcəklər və elmlə iç-içə olan bir çox insanın darvinizm kimi əfsanəyə necə olub da aldandıqlarına heyrətlənəcəklər.
